राज्यारोहणबाटै विरोध सुरु, चारको मृत्यु, दर्जनौँ घाइते

छ वर्षअघि जेठ २२ गतेका दिन तत्कालीन राजा दीपेन्द्रको निधनपछि ज्ञानेन्द्रको राज्यारोहण भएको थियो। तर त्यति सहज भने भएको थिएन राज्यारोहण। ठाउँठाउँमा उत्तेजक प्रदर्शन, चर्का नाराबाजीका कारण सेनाले बाटो खुलाउँदै राज्यारोहण स्थल हनुमान ढोकाको नासलचोकमा पुर्‍याएको थियो। अनि त्यहाँबाट पनि त्यसरी नै फर्काइएको थियो। सवारी अगाडि बढ्नासाथ राजधानीका आक्रोशित युवाहरूले हनुमान ढोका परिसरमै नारा लगाएका थिए। हनुमान ढोका क्षेत्रमा चौतर्फी सैनिक सतर्कताअघि बढाइएको र प्रहरीले जनतालाई त्यहाँ प्रवेश गर्न रोक लगाएको थियो। त्यति हुँदाहुँदै पनि सवारी अगाडि बढ्ने बित्तिकै नारा लागेको थियो। सवारीको पछिपछि नारा लगाउँदै युवाहरूको जमातअघि बढेको थियो। उनीहरूले खासगरी ज्ञानेन्द्र र उनका छोरा पारस विरोधी नारा लगाएका थिए। त्यसको लगत्तै नयाँ सडक गेट, वीर अस्पताल, रत्नपार्क, बागजार, दरबारमार्ग, पुतलीसडक, नयाँ बानेश्वर, मैतीदेवी, पुरानो बानेश्वर, चाबहिललगायतका स्थानमा आक्रोशित युवाहरूले विरोध प्रदर्शन गरेका थिए। त्यसैको फलस्वरूप अपरान्ह ४ बजेदेखि स्थानीय प्रशासनले कर्फ्यू लगाएर स्थितिलाई नियन्त्रणमा लिन प्रयास गरेको थियो। त्यति हुँदाहुँदै पनि नागरिकहरूले कर्फ्र्यूको अवज्ञा गरेका थिए। विभिन्न स्थानमा सडकमा टायर बालेर विरोध प्रदर्शन गरिएको थियो। उक्त घटना क्रममा केही व्यक्तिहरूको ज्यानसमेत गएको थियो।त्यतिबेलाका पत्रिकामा चार जनाको मृत्षु भएको र दर्जनौँ घाइते भएको बताइएको छ। बिचराहरुको ज्यान यत्तिकै खेर गएको छ।

सोमबार बिहान ११ बजे आयोजित समारोहमा ज्ञानेन्द्रले वैदिक र परम्परा विधिअनुरूप राजमुकुट पहिरेका थिए। वडा गुरुज्यू केशरीराज पाण्डेले राजमुकुट पहिराएका थिए। सेनाले १ सय १ तोपको सलामी चढाएको थियो। राज्यरोहण गर्नासाथ प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाले दाम राखेर अभिवादन चढाएका थिए। त्यसपछि क्रमशः प्रधानन्यायाधीश केशवप्रसाद उपाध्याय, सभामुख तारानाथ रानाभाट, राष्ट्रिय सभाका अध्यक्ष डा. मोहम्मद मोहसिन, राजपरिषद् स्थायी समितिका सभापति डा. केशरजंग रायमाझी, उपप्रधानमन्त्री रामचन्द्र पौडेल, प्रतिनिधिसभामा प्रमुख विपक्षी दलका नेता माधवकुमार नेपाल, संवैधानिक अंगका प्रमुख, सरकारका मुख्य सचिव, प्रधानसेनापति, शाही नेपाली सेना, नेपाल प्रहरी तथा राजप्रासाद सेवाका उच्चपदस्थ अधिकारीले दाम राखेर अभिवादन गरेका थिए।

तीन दिनअघि राजपरिषद्को बैठकद्वारा घोषित श्री ५ महाराजाधिराज दीपेन्द्र वीर विक्रम शाहदेव सोमबार बिहान ३.४५ बजे स्वर्गारोहण भएको घोषणा गर्दै उनका सबैभन्दा नजिकका हकदार माहिला काका राजगद्दी उत्तराधिकारी श्री ५ अधिराजकुमार ज्ञानेन्द्रलाई श्री ५ महाराजाधिराज घोषणा गरेको थियो। चार दिनको अवधिमा तीन जना राजा भएको यो घटना नेपालको इतिहासमा पहिलो हो। राजपरिषद् स्थायी समितिका सभापति डा. केशरजंग रायमाझीले सोमबार बिहान सवा दश बजे राजपरिषद्को आकस्मिक बैठकमा उक्त घोषणा गरेका थिए। जम्मा सात मिनेट जति बसेको राजरिषद्को बैठकमा डा. रायमाझीले श्री ५ महाराजाधिराज घोषणा गरिएको प्रस्ताव पढेर सुनाएका थिए। राजपरिषद्को घोषणापछि ज्ञानेन्द्रको राज्यरोहण समारोह भएको थियो।

ज्ञानेन्द्रको राज्यारोहणलगत्तै गोली हानेर चार जनाको ज्यान लिइएको बारेमा त्यो दिनको कान्तिपुरमा छापिएको समाचार यस्तो थियो-

राजधानी तनावग्रस्तः चारको मृत्यु, कैयौं घाइते
कान्तिपुर टिम
काठमाडौं, २२ जेठ- तीन दिनअघि राजदरबारमा भएको अप्रत्याशित घटना पछि राजधानीमा बढेर गएको तनावका कारण सरकारले सोमबार बेलुका ४ बजेदेखि १३ घण्टा लामो कर्फ्यु जारी गरेको छ। तर कर्फयु सुरु हुनुअघि र पछि शहरमा उत्पन्न आक्रोशमा कारण चार जना व्यक्तिको मृत्यु भएको छ भने ३० भन्दा बढी गोली लागेर घाइते भएका छन्।

प्रहरी सूत्रका अनुसार पुरानो बानेश्वर हाइटका ६३ वर्षय पूर्व डिएसपी पशुपत्रि्रसाद लोहनी, नुवाकोट घर भई सोह्रखुट्टे बसोबास गर्दै आएका दीपक श्रेष्ठ, काभ्रेका रामकृष्ण श्रेष्ठको र नाम नखुलेकी एक बालिकाको सुरक्षाकर्मीले प्रहार गरेको गोलीबाट मृत्यु भएको छ। सोमबार दिनभरको नारा जुलुसमा गोगबु, लाजिम्पाट, कालिमाटि, सामाखुसी, ग्वार्काे, बागबजारलगायतका ठाउँमा गोलीप्रहारबाट ३० जनाभन्दा बढी र्सवसाधारण घाइते भएका छन्। घाइतेहरुको शिक्षण अस्पताल, वीर अस्पताल र अन्य नर्सिङ होममा उपचार भैरहेको छ। तर दिनभरको घटनाका सम्बन्धमा गृह मन्त्रालयका प्रवक्ता गोपेन्द्रबहादुर पाण्डेले ‘आफूलाई केही जानकारी नरहेको’ बताउनुभयो।

सोमबार बिहान मुलुकका नयाँ राजा श्री ५ महाराजाधिराज ज्ञानेन्द्र वीर विक्रम शाहदेवको गद्धी आरोहणको तयारी भइरहेको बेला राजधानीका तीनै शहर तनावग्रस्त थिए। शहरका अधिकांश भाग अश्रुग्यासको गन्धमा रुमलिएका थिए। एकाबिहानैदेखि सडकमा उत्रेको जनसमूहहरूलाई विभिन्न ठाउँमा अश्रुग्यासले तितरबितर पारेपछि मात्रै गद्दी आरोहण सहजै सम्पन्न हुन सक्यो। सोमबार बिहानैदेखि शहरका टोल र गल्लीबाट दर्जनौं साना-ठूला जुलुस निस्किए। राजारानीको तस्वीर बोकेर जुलुसमा निस्कने अधिकांश नागरिक शहरको मध्यभागमा जम्मा हुन पुगेका थिए।

घटनाको स्पष्ट छानबिनलगायत ‘हत्याराको पहिचान गर्न सम्पूर्ण नेपाली एक भएर आवाज उठाउनुपर्ने’ नारामा अधिकांश नागरिकको एउटै स्वर शहरमा गुञ्जिएको थियो। शहरका भित्री गल्ली र चोकहरुमा स्वर्गीय राजा, रानीको तस्वीर राखेर माल्यार्पण गर्ने, शोक पुस्तिकामा हस्ताक्षर गर्ने एवं निःशुल्क कपाल मुण्डन गर्ने-गराउने लहर नै चलेको थियो।

झुण्ड झुण्डमा शहरका बिभिन्न भागबाट आएको जुलुस लिएर आएका नागरिक बागबजार, रत्नपार्क, दरबारमार्ग, पुतलिसडक, कमलादी, लाजिम्पाट, ठमेल, पानीपोखरीलगायतका ठाउँमा जम्मा भएका थिए। प्रदर्शनकारीले बरोबर राजदरबार वरपर एकत्रित हुने अवसर खोजिरहेका थिए। प्रदर्शनकारीहरू मोटरसाइकलबाट पनि आएका थिए। राजदरबार आसपासमा बिहानैदेखि प्रहरी तैनाथ गरिएकाले जुलुस उक्त क्षेत्रमा प्रवेश गर्न पाएन। प्रहरीले मध्यान्ह १२ बजेदेखि अश्रुग्यास, लाठी प्रहार र बल प्रयोग गर्ने काम सुरु गरेको थियो। दिनभरमा सयौं सेल अश्रुग्यास र हवाई फायर गरिएको थियो। झडपमा त्रिचन्द्र क्याम्पसको पर्खाल भत्किएको छ।
सोमबार बिहान श्री ५ दीपेन्द्रको स्वर्गारोहणको समाचार सुनेपछि शहरमा भेला भएको जनसमूह अझ आक्रोशित बनेको थियो। श्री ५ दीपेन्द्रको स्वर्गारोहणको समाचार सुन्नेवित्तिकै मौसुफको पार्थिव शरीर राखिएको वीरेन्द्र सैनिक अस्पताल वरपर जम्मा भएको जनसमूह निकै आक्रोशित भएको थियो। स्थिति धेरै घन्टासम्म तनावग्रस्त रहृयो। शवयात्राका लागि बाटो खुलाउन प्रहरी अर्समर्थ भएपछि सेनाका जवानले भीडलाई मुश्किलले हटाएका थिए।

‘हामी सत्य चाहन्छौं’ भन्दै हिंडेका जुलुसका सहभागी र सुरक्षार्थ खटिएका प्रहरीबीच शहरका विभिन्न भागमा पटक-पटक झडप भएको थियो। बरोबर अश्रुग्यास छाडेर र कतिपय ठाउँमा ढुङ्गा प्रहार गरेर प्रहरीले विभिन्न ठाउँबाट आएर एकत्रित हुन पुगेको ठूलो जन समूहलाई तितरबितर बनाएको थियो। भीड आक्रोशित देखिएपनि कतिपय कपाल मुण्डन गरेका प्रदर्शनकारीहरु स्वर्गीय राजारानीको तस्वीर बोकेर ‘मौन जुलुस’का रुपमा अगाडि बढेका थिए।

लामो समयदेखि ‘खोज अभियान’मा जुट्दै आएका ८२ बषिर्य भीम थापाले ‘सबै उठ हत्यारा खोज’को नारा सहरका पर्खाल र भित्तामा लेख्न थालेका थिए। शुक्रबार भएको इतिहासकै अकल्पनीय र बिस्मयकारी घटनाले आक्रोश उत्पन्नपछि राजधानीबासी निकै सशंकित र भयभित देखिन्थे। सोमबार मध्यान्हदेखि शहरमा कर्फयु लगाउने हल्ला सुरु भएपछि असन, नरदेवी, क्षेत्रपाटिलगायतका भित्री टोलमा काम विशेषले पुगेका बासिन्दा ‘अब कता जाने’ भन्दै यता र उता दौडिरहेका थिए। पुतलीसडक र शहरका अन्य केही भागमा आपत्तिजनक नारा पनि लगाइएको थियो।

काठमाडौं जिल्ला प्रशासन कार्यालयले सोमबार चार बजेदेखि बुधबार विहानसम्म कर्फयु लगाएपनि कर्फ्यु अवधीमा समेत प्रदर्शनकारीले राजधानीका विभिन्न थलोमा टायर बालेर सडक अवरुद्ध गरेका थिए। प्रदर्शनकारीले मिनभवनमा ट्रलिबस कार्यालयको बा.१ झ.३९६५ नम्बरको मारुती कार र बबरमहलमा एउटा मोटरसाइकल जलाएका थिए भने माइतीघरदेखि बबरमहलका बीचमा किनाराका रुख ढाली बाटो अवरुद्ध गरेका थिए।

अर्कातिर, र्स्वर्गबासी महाराजाधिराज दिपेन्द्र वीर विक्रम शाहको पार्थिव शरीर चक्रपथ रिङ्गरोडबाट आर्यघाट ल्याइने थाहा पाएपछि त्यस क्षेत्रका बासिन्दाले सडकमा फुल तथा अविर बिछ्याएका थिए। र, कर्फयुको परवाह नगरी सडक किनारासम्म आएर शवयात्रा हेरेका थिए। घरका झ्याल, छत तथा ढिस्कामा बसेर शवयात्रा हेर्नेहरुमा केटाकेटी देखि बूढाबूढीसम्म थिए। सडकको दायाँ-बाँया शाही नेपाली सेना तथा नेपाल प्रहरीका जवानले पहरा दिइरहेका थिए।

सरकारले पर्याप्त समयको पूर्व सूचना विना कर्फ्यु जारी गरेको भन्दै राजधानीबासीले आक्रोश प्रकट गरेका थिए। स्थानीय प्रशासन ऐन २०२८ अनुसार कफर्यु लागू गर्नुपूर्व पूर्णरूपमा सुसूचित गर्नुपर्छ। काठमाडौंमा कफर््यु जारी गरेपछि स्थानीय प्रशासनले शाही नेपाली सेनाको समेत मद्दत मागेको छ। उक्त मागअनुसार सेनाले सुरक्षाको दृष्टिले सम्वेदनशील मानिएका स्थानहरुमा चेक प्वाइण्ट स्थापना गर्ने र गस्ती -पेट्रोलिङ) गर्ने कार्य गरिरहेको छ।

कर्फ्युमा सेनाले संवेदनशील ठाउमा चेक प्वाइण्ट खडा गरि वेरियर समेत राखि सडक बन्द गर्ने प्रचलन छ र सेना र प्रहरीको गस्ति टोलीले सिधा गोली हान्ने, शंकास्पद घरमा खानतलासी गर्ने जस्ता कार्य गर्न सक्ने गरि पूर्व आदेश पाएका हुन्छन्। राजधानीमा सोमबारदेखि लागेको कफर्युमा बालाजुस्थित १ नं बाहिनी र लगनखेलस्थित राजदलगण १३ नं वाहिनीबाट सैनिक खटिएका छन्। नेपालमा विभिन्न ठाउँमा पटक-पटक स्थानीय प्रशासनले कफर्यु लगाएको भए पनि सैनिक परिचालन गरेर २०४६ सालमा तीन दिन र २०४७ सालमा केही दिन कफर्यु लगाइएको थियो।

राजदरबारमा भएको घटनाको विरोधमा ललितपुरका विभिन्न भागमा पनि सोमबार नारा, जुलुस प्रदर्शन गरियो। हत्याकाण्डको छानबिन गर्न र हत्यारालाई सजायू माग गरी जुलुशका सहभागीले नारा लगाएका थिए।
ललितपुर उपमहानगरपालिकाका क्षेत्रमा पनि सोमबार अपरान्ह ३ः३० बजेदेखि मंगलबार बिहान ५ः०० बजेसम्म कर्फ्यु लगाइएको छ।

यस्तै, ‘हाम्रो राजा हाम्रो देश, प्राणभन्दा प्यारो छ’ लेखिएको व्यानर लिएर भक्तपुरबासीले मौन जुलुश निकाले। सुकुलढोकाबाट सुरु भएको जुलुश तौमढी, पाँचतले न्यातपोल मन्दिर, तेखापुखु, दुधपाटी, बसपार्क, दरबार क्षेत्र हुँदै नगर परिक्रमा गरेको थियो। अर्को एक समूहले नारासहितको जुलुश प्रदर्शन गरेको थियो।
दरबार क्षेत्र लगायत हरेक टोल, चोक गल्लीहरुमा स्थानीय जनसमुदायले राजारानी तथा राजपरिवारका सदस्यहरुको तस्वीरमा फूलका गुच्छा र माल्यार्पणका लागि दोबाटो चौबाटोमा राखिएका थिए। यसैगरी, विभिन्न संघ संस्थाले शोक पुस्तिका राखी हस्ताक्षर संकलन गरेका छन्।

मध्यपुर ठिमी नगरको संखधर साख्वः चोक र ठिमीका विभिन्न ठाउँमा राजारानीको फोटामा माल्यार्पण गरिएको थियो। प्रत्येक पाटीपौवामा शोकाकुल वृद्धवृद्धा भगवानको नाम जपिरहेका भेटिन्थे। नगरका सम्पूर्ण पसलहरु तथा सवारी साधन बन्दरहेका थिए। नगरबासीहरु कोही हातमा रेडियो लिएर पाटीमुनि झमझम परेको पानीमा ओत लागिरहेका देखिन्थे।

राजगद्दीमा नयाँ राजा आरोहण गरिसकेपछि परम्परागत रुपमा राजदरबार दही पुर्याउने प्रचलन धान्दै आएका भक्तपुरका एकथरि नेवारहरु काठमाडौंमा व्याप्त तनावबाट अत्यासमा परेका थिए। सिंहदरबारबाट पुतलीसडक हुँदै राजदरबार जान हतारिएका देखिन्थे।