नेपाली पत्रकारिताका लुकाइएका तथ्य

-कृष्ण ढुंगाना-

दरबार हत्याकाण्डमा नेपाली पत्रकारिताले किन सतही रिपोर्टिङ मात्र गर्यो ? सम्पादकीय स्वतन्त्रता पत्रकारबाट साहुजीहरुको हातमा पुगेको हो ? बन्दको आहृवान गरिएका विज्ञापन पत्रिकाले प्रकाशन गर्नु जायज होला ? बीबीसी नेपाली सेवा तथा भारतका प्रतिष्ठित मिडियाहरु द टेलिग्राफ, इन्डिया टुडे र इन्डियन एक्सप्रेसमा काम गरिसकेका युवराज घिमिरेले कान्तिपुर दैनिक र काठमाण्डू पोष्टको सम्पादक पदबाट राजीनामा दिनुको अन्तरकथा के थियो? यी सबै प्रश्नहरुको जवाफ पाउन भित्र आउनुहोस्।
‘हो रसेन्द्र भट्टराई प्रसङ्गले गर्दा राजीनामा गरेको हुँ’- हाल समय र न्यूजफ्रन्ट साप्ताहिकका सम्पादक रहेका घिमिरिले भनेकाछन्- ‘मलाई नभनी काठमाण्डू पोष्ट र कान्तिपुरका केही साथीहरुलाई समाचार छाप्न भनिएको स्पष्ट भयो । मैले राति अबेर मात्र थाहा पाएँ दुवैमा त्यो समाचार छापिँदैछ प्रमुखकता साथ भन्ने’- ३ कार्तिक २०६० मा कान्तिपुर र पोष्टले छापेको त्यो विवादास्पद समाचार सम्झदै उनी थप्छन् ‘त्यो भन्दा पहिलो मैले भट्टराई प्रसङ्गको समाचार एकपल्ट कान्तिपुरमा रोकिसकेको थिएँ’- घिमिरेले मार्टिन चौतारीले भर्खरै प्रकाशनमा ल्याएको पुस्तक ‘मिडिया सम्वाद’मा आफ्नो राजीनामा प्रकरण बारे खुलाएका हुन् । नेपालका विश्वसनीय भनिएका यी पत्रिकाले रसेन्द्र भट्टराई विदेशमा व्यवसाय गरिरहेका अति प्रतिष्ठित व्यक्तिको रुपमा चित्रण गरेका थिए । तर, जेठ २०६२ मा मृत्यु भइसकेका भट्टराईको रवाफ झुटो ठहरिएपछि पनि कान्तिपुरले गल्ती नसच्याएको प्रसंग पुस्तकमा छ ।

छापा, प्रसारण, क्षेत्रीय मिडिया, पत्रकारिता शिक्षा र पत्रकारका संस्था शीर्षक दिएर शेखर पराजुलीले लिएका १५ लिखित अन्तरवार्ता समेटिएको पुस्तकमा समेटिएको छ । दरबार हत्याकाण्ड हुँदा कान्तिपुरको सम्पादक रहेका घिमिरेले नेपाली प्रेसले हत्याकाण्डको अनुसन्धनात्मक रिपोर्टिङ गर्न नसकेको स्वीकार गरेका छन् । ‘दरबार हत्याकाण्ड मात्र हैन महत्वपूर्ण विषयमा नेपालको खोजी पत्रकारिता कमजोर छ’- भन्छन्- ‘संस्कारगत कारणका नाउँमा भौतिक प्रमाणहरु नस्ट गरिएकाले तथ्य र घटनास्थलमा पहुँच हुन सक्ने अवस्था थिएन ।’ हत्याकाण्डबारे तत्कालीन गिरिजा सरकारले संसदलाई विवरण दिन समेत नचाहेको विषय उनले सम्झिएका छन् । कान्तिपुर दैनिकका वर्तमान सम्पादक नारायरण वाग्लेले भने कान्तिपुरको सफलताको मुख्य शक्ति नै सम्पादकीय स्वतन्त्रता भएको उल्लेख गरेका छन् ।

पुस्तक पढ्दा पत्रिकामा सूचना प्रकाशित गरेर बन्दको आहृवान गर्ने चलन नेपालमा रहेको थाहा पाइनेछ । र्सवसाधारणलाई हैरानी दिने बन्दको विज्ञापन पत्रिकाले छाप्नुहुन्छ त ? ‘पत्रकार आचार संहितामा समाचारलाई विज्ञापन बनाउनु नहुने भनिएको छैन’- बन्द आहृवानको विज्ञापन छाप्ने धरानको ब्लाष्ट दैनिकका सम्पादक किशोरकुमार कार्की उल्टो प्रश्न गर्छन्- ‘कुनै विषय समाचार बन्न सक्छ भने त्यो विज्ञापन बन्न नसक्ने किन ? त्यसैलाई समाचार बनाउन मिल्थ्यो भने विज्ञापन बनाउँदा त्यसको नकारात्मक पक्ष के हुन्छ ?’

पुस्तकले नेपाली मिडियाका अभ्यास र प्रवृत्तिलाई केलाएको छ । पत्रकारिताका अध्येतालाई क्रिटिकल विश्लेषण गर्न सघाउनेछ । ट्रेन्ड थाहा पाउन सहयोगी छ । गहकिला प्रश्न र तिनका तार्किक जवाफले सामान्य पाठकलाई समेत रोमाञ्चित पार्छ । मिडियाको संस्थागत विकास, संकटापन्‍न सम्पादकीय स्वतन्त्रता र श्रमजीवी पत्रकारहरुका समस्या सहितका मुद्दाहरुमा पुस्तकले गहन बहस चलाएको छ । छापा, रेडियो, टेलिजिभन, पत्रकारिता शिक्षा र पत्रकारका संस्थाहरु समेट्न भ्याएको पुस्तकले अनलाइन मिडियालाई सम्झिएको छ तर समेटेको छैन । पत्रकारको सम्पादकीय स्वतन्त्रतालाई साहुजीहरुको हातमा पुर्याएको भन्ने लुकाइएका नजिरहरु पुस्तकले सार्वजनिक गरिदिएको छ ।

समाचार उत्पादनको क्रममा पत्रकारहरुले भोगेका अनुभवहरु निकै घतलाग्दा छन् । समाज, सगरमाथा र कान्तिपुर दैनिक एवं काठमाडौं टुडे पाक्षिक हुँदा नेपाली पत्रकारिताको आइकोन बनेका रघु मैनाली ती दिन सम्झँदै भन्छन्- ‘मालिकको इच्छा र मुद्राअनुसार समाचारको कोण तयार गर्नुपथ्र्यो । मैले त्यसो गर्न नसकेको भोलिपल्ट बर्खास्तीको आदेश पाउथेँ । तर, मैले पाठक वा दर्शक वा स्रोता माझ पत्रकारिताका मूल्य र मान्यता अनुरुप काम गरिरहेको निर्लज्ज दाबी गर्नुपर्थ्यो।’

पुस्तकः मिडिया सम्वादः नेपाली पत्रकारिता बारे अन्तरवार्ता
प्रस्तोताः शेखर पराजुली
प्रकाशकः मार्टिन चौतारी, २०६४
पृष्ठः २१८, मूल्यः रु.१५०/-

यो पनि हेर्नुस्-
A Nepali’s unbelievable trail to super richness
By Prateek Pradhan (The Kathmandu Post)