प्रहरी चौकीभित्रै अर्की महिलाको बलात्कार

महिला पुलिसकर्मी सुन्तली धामीको दैलेखमा प्रहरीद्वारा प्रहरी चौकीमा सामूहिक बलात्कारपश्चात् बर्दियाको राष्ट्रिय निकुञ्जमा सेनाका जवान बाट एउटी बालिकासहित तीन जना महिलाको बलात्कार र हत्या भयो। अस्ति भर्खर जनकपुरमा चैत ६ गते शुक्रबार फेरि एउटी महिलाको प्रहरीद्वारा प्रहरी चौकीमा बलात्कार भयो। तिनै घटनामा दोषीलाई खासै कुनै कारबाही नभएकोले यस्ता घटना अझै बढ्न सक्नेतर्फ चिन्ता लाग्नु स्वभाविक हो।

घटनाबारे नेपाल सदभावना पार्टी आनन्दीदेवीले स्थलगत अध्ययन गरेको थियो। के छ त अध्ययन प्रतिवेदनमा ?

सुरक्षाकर्मीहरु अर्थात राज्य अभियुक्त रहेको अवस्थामा अपराधको घटनाको कानूनी जाँचबुझको प्रक्रिया दौरान सत्य र तथ्य लाई लुकाउने वा तोडमोड गर्ने संभावना धेरै बढेर जान्छ र पीडित पक्षले न्याय नपाउने संभावना प्रबल भएर जान्छ। त्यसले अंतत्तोगत्वा विधिको शासन पनि कमजोर हुन्छ।

महिलाको बलात्कार अत्यन्त निकृष्ट र जघन्य अपराध हो भन्ने कुरा निर्विवाद रहेको छ। र महिलाहरु प्रतिको यस्ता अपराधहरुलाई परम्परागत ढंगले हेर्ने हो भने न त हामी अपराधको परिभाषा र व्याख्या गर्न सक्छौ न त दोषीहरुलाई कानूनी कारवाहीको दायरामा ल्याउन सक्छौ। सत्य र तथ्य स्थापित गरी पीडितलाई न्याय दिलाउने कुरा त झन टाढाको कुरा हुन जान्छ।

यस सन्दर्भमा अपराध साबित गर्न विद्यमान कानूनको कस्तो रहेको छ भने पनि हामी राजनीतिकर्मीहरुको विशेष दायित्वको विषयबस्तु हुन जान्छ। क्रमबद्ध रुपमा सुरक्षाकर्मीद्वारा नै महिलाप्रति जघन्य अपराध हुनुका मुख्य कारणहरु के–के हुन सक्छन् र त्यस्को पहिचान जस्तो गंभीर चुनौतीको विषय एकल प्रयासद्वारा सम्भव हुन सक्दैन। यसका लागि दृढ इच्छा शक्ति र सामूहिक प्रयास अपरिहार्य भएको हुनाले नेपाल सद्भावना पार्टी (आनन्दीदेवी) को संसदीय दलको तर्फबाट यस अध्ययन प्रतिवेदनलाई सार्वजनिक गर्दछौं।

यस प्रतिवेदनको मुख्य विषय वस्तु निश्चित रुपले महिलाप्रतिको जघन्य अपराध हो तर प्रतिवेदनले मधेशी महिलाहरुप्रति बढदो हिंसा र त्यस्को सामाजिक , राजनीतिक र प्रशासनिक र सुरक्षाको बिग्रदो अवस्थाको कारणहरु प्रति संकेत गर्दछ। मधेशमा राज्यको सुरक्षा तन्त्र र प्रशासन तन्त्र प्रति मधेशी जनताको बढदो अविश्वास र असंतोष व्यापक हुँदै गइराखेको हामीहरुको निष्कर्ष छ।

आगामी दिनमा संसदीय दल सम्बन्धित कानून र जाँचबुझको प्रक्रियाको गम्भीर अध्ययन गरी पुनः यहाँहरु समक्ष प्रस्तुत हुनेछ।

सरिता गिरी
नेता, संसदीय दल

जनकपुरमा महिला शबनमको बलात्कार बारेको अध्ययन प्रतिवेदन

भारत निवासी संजय कुमार र शबनम (नाम परिवर्तित) चैत ६ गते २०६६ , शुक्रबार जयनगरको बाटो हुँदै जनकपुर पुगे। जनकपुरमा बस स्टापबाट उनीहरु रिक्शामा सीधे राम जानकी मन्दिर पुगी मन्दिरमा विवाह गरे। त्यसपछि जनकपुरको स्टेशन एरियामा पुगी केही समय स्टेशन नजिकको स्यानो होटलमा समय व्यतित गरे र पछि असुरक्षित महसूस गरेको हुनाले दुवै रेल्वे स्टेशनमा गए।

त्यहाँ राति लगभग नौ बजे चार जना पुलिसकर्मी आइ तिनीहरुको नाम ठेगाना सोधे। त्यसपछि उनीहरुलाई नजिकको पुलिस चौकीमा लगे। पुलिसकर्मीहरुले संजयसँग भएको भारु .२५,००० खोसी केटीलाई अर्को कोठामा लगे। राति ११ बजे पत्नीको रुने कराउने स्वर सुनेपछि जब पति संजय ऊनजिक जान खोज्यो, तब चार जना पुलिसकर्मीले बन्दुकको नालले संजय कुमारलाई नियन्त्रण गरे। चैत ७ गते बिहानी लगभग पाँच बजे केटीलाई नुहाउन लगाइ उसलाई अर्को लुगा लगाउन दिई जनकपुरस्थित मनोकामना लजमा चार जना पुलिसकर्मीले पुर्‍याएर लजका व्यक्तिहरुलाई दिउँसोसम्म त्यसै लजमा राख्न भने। दिनको दस बजेतिर संजय र शबनम लजबाट बाहिर निस्कन सफल भए र नजिकैको चिया पसलमा गइ त्यहाँ रहेका मानिसहरुलाई आफूमाथि भएको अपराध बारे बताए। त्यहाँ मध्येका एक जनाले उनीहरुलाई नजिकको एफ. एम. रेडियो स्टेशनमा लगे र उनीहरुको समाचार एफएममा तुरन्त प्रसारण भयो। समाचार सुन्ने बित्तिकै जनकपुरका जनता पुलिस र प्रशासनको विरोधमा सडकमा ओर्लिहाले। जनताले गृहमन्त्री भीम रावलको राजीनामा तथा सी. डि. ओ. वेदबहादुर कार्की र एस.पी. श्याम खडकाको तत्काल बरखास्तगी को माग गरे गरेका थिए। ठूलो संख्यामा त्यसपछि जनकपुरमा चार दिनसम्म जनप्रदर्शन र हडताल जारी रह्यो। आन्दोलन अहिले पनि जारी रहेको छ।

समग्रमा स्थिति बुझदा व्यापक जनप्रदर्शनको एउटा प्रमुख कारण आम जनतामा पुलिस र प्रशासन प्रतिको व्यापक असंतोष र अविश्वास रहेको छ। आम जनतामा धारणा रहेको छ कि पुलिस र प्रशासन स्वयं पनि महिलाहरुको शोषण लगायत अन्य अपाराधीक क्रियाकलापमा संग्लन भयी संरक्षण दिंदै आयी राखेको छ। जनकपुरका जागरुक जनता र बुद्धिजीवि हरुका अनुसार सुरक्षाकर्मी हरुले जनकपुरका धेरै जनालाई झूठो हाथ–हतियार र लागू औषधको मुद्दामा फँसायी जेल भित्र राखेका छन। साथै विशेष सुरक्षा नीति लागू भयी सकेपछि नक्कली भिडन्तको नाममा सुरक्षा कर्मीहरु मधेशी युवाहरुको गैर न्यायिक हत्यामा संलग्न रहेका छन।

अत्यन्त ठूलो संख्यामा आक्रोशित जनतालाई सडकमा ओर्लेको देखे पछि नैतिक रुपले पतन भइसकेको र भ्रष्टचारमा लिप्त रहेको सुरक्षा र प्रशासनकर्मी आत्तिए तथा आवेश र उत्तेजनामा उच्च पदाधिकारीहरु जनप्रर्दशन लाई दमन गर्ने बाटो तिर लागे। प्रदर्शनकारीहरु र दोषीहरु माथि कारवाही गर्नुको सट्टा जनप्रर्दशन माथि अत्यधिक शक्तिको प्रयोग हुँदा पत्रकारहरु सहित धेरै मानिसहरु घाइते भए। उच्च पदाधिकारीहरु आतंकित भयी सकेका थिए कि जनविरोध लम्बियो भने उनीहरुको गैरकानूनी क्रियाकलापहरु र आंतकवादी गतिविधि पनि उद्धृत हुने छ। तसर्थ जन प्रदर्शनको तीव्र दमन तिर सुरक्षा तन्त्र लाग्यो।

एकातिर पुलिस र प्रशासन जनप्रदर्शनको दमनमा संग्लन भएका थिए भने अर्कोतिर पीडित शबनमलाई जनकपुर अञ्चल अस्पतालमा मेडिकल जाँचका लागि लगियो। त्यहाँ पति संजयले भने अनुसार डाक्टरले मौखिक रुपमा बलात्कार भएको स्वीकार गरेका थिए। तर केही गोप्य सूत्रका अनुसार डाक्टरहरुले तैयार पारिएको रिपोर्ट सत्य र तथ्यमा अधारित छैन। प्रशासनको दबाबमा तैयार पारिएको रिपोर्टले केटीको शरीरको केही भागमा काटेको र चोट पटकको निशान देखिएको भएता पनि केटीको आन्तरिक अंग , मेडिकल भाषामा हाइमन ठीक रहेको छ। यस्तो प्रतिवेदनको आधारमा मुद्दा दर्ता हुने अत्यन्त कमजोर भएर जान्छ र पीडितले न्याय पाउन सक्दैन।

यस्तो मेडिकल रिपोर्ट प्राप्त भइसके पश्चात् जिल्लामा नयाँ एस. पी नियुक्त भए पछि मात्र चैत १० गते अपरान्ह पीडित पक्षले एफ. आइ. आर दर्ता गराएको छ। यसै बीच १० गते सम्म पुरानो सी.डी. ओ र एस. पी. त्यहाँ बाट अन्यत्र सरुवा भइसकेको रहेछ र काठमाण्डूमा उच्चस्तरीय जाँच आयोगको गठनको निर्णय पनि भइसकेको रहेछ।

नयाँ सी. डी. ओ हरिराज पन्त ले चैत १० गते आफ्नो पदभार जनकपुरमा ग्रहण गरे र चैत ११ गते तीन सदस्यीय जाँच बुझ समिति जनकपुर पुग्यो। गृहमन्त्रालय बाट एक जना सह सचिव , केन्द्रिय पुलिस विभागको वरिष्ठ एस. पी तथा राष्ट्रिय अनुसन्धान विभागको हेटौडाको प्रमुख एक जाना रहेका छन। टोलीमा निम्नानुसारका व्यक्ति रहे छन।

जन्म जयन्त रेग्मी : सह–सचिव , गृह मन्त्रालय

हेमन्त वल्लभ ठकुरी : वरिष्ठ उपरीक्षक प्रहरी विभाग

राजेन्द्र खत्री : राष्ट्रिय अनुसन्धान विभाग प्रमुख, हेटौडा

उच्चस्तरीय जाँच बूझ कमिटी जनकपुर चैत ११ गते पुग्यो र १२ गते बिहान फर्कियो।
यस्ता उच्चस्तरीय जाँच बुझ समितिको गठन बारे पनि जनकपुरका जनता र विशेष गरी महिलाहरु सशंकित रहेका छन। पूर्व सी. डी ओ र एस. पी. को सरुवा पश्चात् त्यहाँ हुने जाँच बुझ कतिको सत्य र तथ्यमा आधारित हुनेछ , भने विषय बारे पनि गंभीर प्रश्नहरु उठ्न थालेका छन। साथै जनकपुरमा सत्य र तथ्य स्थापित गर्नका लागि फारेसिक जाँचको मांग जन स्तर बाट अगाडी आयी सकेको अवस्थामा उक्त कमिटिले फाँरेसिक जाँचका लागि सरकार समक्ष सुझाव दिन्छ वा दिँदैन भने चासोको विषय रहेको छ। कमिटिको प्रतिवेदनले दर्ज भयी सके पछिको कानूनी र न्यायिक प्रक्रियालाई कसरी प्रभावित गर्ने छ , त्यो पनि महत्वपूर्ण प्रश्न हो।

उच्चस्तरीय कमिटिको गठनले स्थानीय अनुसनधान विभागको भूमिका लाई निरस्त पारी सकेको छ र यस्ले सरकारको कार्यप्रणाली बारे गंभीर प्रश्न उठाएको छ। साथै , के त कमिटिले घटना पश्चात् भएको व्यापक जनप्रदर्शनको कारण लाई पनि आफ्नो अनुसन्धानको विषय बनाउने छ वा मात्र शबनम बलात्कारको लाई हेर्नेे छ। बलात्कारको अपराधमा प्रमुख अभियुक्तहरु लाई सहयोग पुरयाउने हरु लाई पनि जाँच बुझको दायरा मा ल्याउने हो अथवा होइन? अनुसन्धानको प्रक्रिया चैत्र ६ गतेका रात्रि ९ बजे पश्चात् बाट नै शुरु हुनु पर्ने हो जब चार जना पुलिस कर्मी ले सफीना र उस्को पति संजयलाई रेल्वे स्टेशनबाट नजीकको पुलिस थानामा लगेर चैत्र ७ गते , बिहान फेरि चार जाना पुलिसकर्मी ले मनोकमना लाजमा उनीहरुलाई जिम्मा लगाउन गए। त्यसपछिको मुख्य प्रश्न के हो भने यदि प्रमुख अभियुक्त र उन्का सहयोगी पुलिसकर्मीहरु नै दोषि थिए भने दोषि माथि कारवाहीको प्रक्रिया अगाडी नबढायीकन किन पुलिस र प्रशासन जनताको दमनको बाटो तिर लागे?

तसर्थ अनुसन्धानको दायरामा पूर्व सी.डी. ओ र एस. पी. पनि आउने हुन वा होइनन? यहाँ ध्यान दिने विषय वस्तु के हो भने पूर्व सी. डी. ओ . र एस. पी .को त्यहाँ बाट सरुवा भयी सकेको छ। यी तमाम प्रश्नहरुको जानकारी आयोग लाई चैत्र ११ गते नै नेपाल सद्भावना पार्टीका तर्फबाट धनुषा जिल्लाका जिल्ला अध्यक्ष रामगोबिन्द यादव र नेपाल महिला महिला मञ्चको अध्यक्ष आशा झा ले लिखित रुपमा जानकारी गरायी सकेका छन। नेपाल सद्भावना पार्टीले फारेंसिक जाँचको माँग पनि गरी सकेको छ र मुद्दा अदालतमा निश्चित समय–समयमा दर्त्ता हुनु पर्ने बाध्यात्मक अवस्था रहेको स्थिति लाई दृष्टिगत गरी स्वच्छ र निष्पक्ष फारेसिक जाँचको आधारमा मुद्दा दर्त्ता हुने आवश्यकता प्रति सबैको ध्यानाकर्षण गराउँदै जाँच बूझको दौरान निम्न पक्ष माथि ध्यान दिनु पर्ने आवश्यकता प्रति सबैको ध्यानाकर्षण संसदीयदलको तर्फबाट म गराउँदै छु।

प्रस्तावित सुझाव अनुसार अपराधका मुख्य अभियुक्त बाहेक अन्य सहयोगी र कारकतत्वको बारेमा पनि अनुसन्धान आवश्यक रहेको छ। यससन्दर्भमा हाम्रो सुझावहरु निम्न बमोजिम रहेका छन्।

क) चैत्र ६ गते जनकपुर रेल्वे स्टेशनबाट शबनम खातून र उस्को पति संजय कुमार लाई राति लगभग नै बजे स्टेशन नजीकको पुलिस चौकीमा लिएर जाने चार जना प्रहरी लाई अपराधको सहयोगीको रुपमा जाँच बूझको दायरा भित्र ल्याउनु पर्दछ।

ख) राति ११ बजे अर्को कोठामा पत्नी शबनम खातूनको रुने , कराउने अवाज सुने पछि पति संजय साहले पत्नी छोडाउन नजीक जान खोज्दा उन्को टाउकोमा बन्दुक भिडायी उसलाई नियन्त्रण गर्ने चार जना प्रहरी माथि पनि जाँच बूझ र कारवाही आवश्यक छ।

ग) मनोकामना लाजका मालिक र कर्मचारी हरु लाई पनि जाँच बुझको परिधि भित्र पनि ल्याउन आवश्यक छ किन भने चैत्र ७ गते शनिबार , बिहान लगभग पाँच बजे चार जना प्रहरीले संजय साह र शबनम खातून लाई मनोकामना लजमा पुरयाए र यस्ले संकेत गर्दछ कि त्यहाँको भ्रष्ट पुलिस र प्रशासकहरु तथा मनोकामना लजका बीच यस्ता अवांछित र आपराधिक क्रियाकलाप गर्नका लागि केही सम्बन्ध हुन सक्दछ।

घ) पुलिस र प्रशासन विरुद्ध तीव्र हुँदै गयी राखेको जनप्रदर्शनको दमन गर्ने सी. डी. ओ. वेद बहादुर कार्की र एस. पी श्याम खडका तथा इन्सपेक्टर आभूषण तिमिल्सिना लाई पनि अनुसन्धानको दायरा भित्र ल्याउनु पर्ने आवश्यक देखिन्छ।

ङ) अपराध भएको घटना स्थललाई सुरक्षित राखी पीडित शबनम र घटना स्थलको फारेन्सिक जाँच हुन अत्यन्त आवश्यक छ किन भने जनकपुर अञ्चल अस्पतालको मेडिकल रिर्पोट सत्य र तथ्य बाट कोसौँ टाढा रहेको बुझिएको छ।

च) घटना भन्दा अघि शबनम खातूनले लगाएको उस्को रातो लुगाको खोजी पनि सत्य र तथ्य स्थापित गर्नका लागि परम आवश्यक रहेको छ।

दुवै जना भारतीय नागरिक रहेको हुनाले जाँच बुझ पूरा गरी कम्तीमा अदालतमा मुद्दा दर्त्ता नहोउन्जेल सम्म सरकारले उनीहरुको सुरक्षाको जिम्मेवारी लिनु पर्ने आवश्यक देखिन्छ। यस सन्दर्भमा पार्टीले काठमाण्डू स्थित भारतीय राजदूतवासको पनि ध्यानाकर्षण गराइसकेको छ। दुवै भारतीय नागरिक रहेको ले उनीहरुको सुरक्षाको जिम्मेवारी भारत सरकारको पनि रहेको छ भन्ने हाम्रो निष्कर्ष छ।

सरिता गिरी
नेता, संसदीय दल
२०६६/१२/१८