विद्यालयको छानो र ओलीको छातो

-उत्तमबाबु श्रेष्ठ-

प्रधानसेनापतिले संसदमा गई सपथ खाएको ऐतिहासिक दृष्यदेखि उपप्रधानमन्त्रीलाई उहाँको अंगरक्षकद्वारा बेमौसममा छाता ओढाइएको उट्फट्याङ् तस्विरसम्म, अनि माओवादी छापामारहरुका अस्थायी बेसक्याम्पमा छापामारका कोमल हातहरुले बन्दुक समाएका भावुक तस्वीरहरुसम्मले केही समय यता सबैको ध्यान खिचे। कान्तिपुरको आवरण पृष्ठमा केही दिन अघि छापिएको शिव पुरीले खिचेको अराजनीतिक फोटोले चाहिँ मेरो मन छुनसम्म छोयो। फोटोमा रौटहटको नमुना गाविस गैडाटारस्थित, छानोविहीन जनता माध्यामिक विद्यालयका विद्यार्थीहरु साउनको यो चर्को घाममा किताब टाउकोमा राखेर पढ्दै गरेको कारुणिक दृष्य कैद छ। चर्को घाम छल्न उनीहरु यसरी टाउकोमा किताब राख्थे भने पानी पर्दा अ‍ोत लाग्न भागाभाग हुनुपर्छ रे।

फोटोले मलाई बाल्यकालको स्कुले जीवनको सम्झना गरायो। आजभन्दा करिब २४ वर्षअघि मैलै एक कक्षा पढ्दाताका हाम्रो कक्षामा विद्यार्थी बस्ने बेञ्चहरु थिएनन्। हामीहरु माटोको भुँइमा गुन्द्री, चकटी वा बोरा ओछ्याएर पढ्दथ्यौँ। त्यो समय र यो समयको बीचमा एक चौथाई शताब्दी बितेको छ। यसबीच राष्ट्रिय, अन्तराष्ट्रिय रुपमा विभिन्न क्षेत्रहरुमा व्यापक र कल्पनै गर्न नसकिने परिवर्तनहरु भए, तर विडम्वना हाम्रो देश भने उस्तै छ। २४ वर्षभन्दा अगाडि पढ्ने विद्यार्थीले भोगेको स्थिति अहिले पढ्ने विद्यार्थीले पनि भोग्दैछ। कस्तो विडम्बना ! यतिखेर राजधानीको तारे होटलहरुमा देशको भाग्यको फैसला गर्न छलफल हुँदैछ, मुलुकको अर्को कुनामा भविष्यका कर्णधारहरुको हरिबिजोग छ।

मैले कक्षा एक पढ्दाको समय देशमा पंचायती व्यवस्था थियो। विद्यालयहरुमा हामीहरु बेन्चको अभावमा भुँइमा गुन्द्रीमाथि बसेर पढ्थ्यौ, तर जनताका आँसु पुछ्ने भन्दै आफूलाई विष्णुको अवतार सम्झने एकथरी मनुवाहरु सुनको कुर्सी (गद्दी)मा बसेर र हीराको टोपी लगाउँदथे, जनताको दुःखको कुरा गर्दै आफूहरु विलासी जीवन बिताउँथे। उनीहरुका छोराछोरीहरु विदेशमा बसेर पढ्दथे, तर जनताका छोराछोरी अर्थात् हामीहरु गुन्द्रीमा बसेर पढ्दथ्यौँ। उनीहरु राष्ट्रलाई एशियाली मापदण्डमा पुर्‍याउने गुड्डी हाँक्दै विदेशी बैंकमा पैसा जम्मा गर्दथे तर जनता झन्- झन् गरिब र देशको समस्या जस्ताको तस्तै।

देशमा २०४६ सालको जनआन्दोलनपश्चात् पंचायती व्यवस्था ढल्यो, बहुदलीय प्रजातान्त्रिक व्यवस्थाको स्थापना भयो। त्यतिखेर भनियो – प्रजातन्त्र जनताले जनतालाई शासन गर्ने प्रणाली हो, हामीहरु जनताका सच्चा प्रतिनिधिहरु हौं। तर भयो अर्कै। जनताका प्रतिनिधि भनाउँदाहरु भुरे राजाहरु भएर पो निस्किए। उनीहरुले आफूलाई विष्णुको अवतार नभनेपनि, राजन नभनेपनि उनीहरुको लवाइ, खवाइ, बोलाइ, हँसाइ, चालचलन कुनै खाँटी राणा वा दरबारिया भन्दा कम भएन, बरु बढी नै भयो। विदेशीले गरिखाऊ भनेर सहयोगको खोलो बगाइदिए। उनीहरुले त्यो खोलोलाई बाँध हालेर आफ्नो घरतिर हुले। तैँले बढी कमाउने कि मैलै भन्ने किसिमको प्रतिस्पर्धा शुरु भयो। शुद्ध नेपाली बोल्न नजान्नेहरु आइस्यो, गइस्योको लवजमा बोल्न थाले, पायल चप्पल पड्काउँदै हिँड्नेहरु पाँच इन्च अग्लो हिल जुत्ता लगाउने भए। उनीहरुको गौँथलीको गुँडको सामु राणाहरुको दरबारहरु झुपडी सावित भए। शहिदहरुको परिवारलाई अन्य राष्ट्रले दिएका छात्रवृत्तिमा उनीहरुका आसेपासेहरु विदेश पढ्न गए, जनताका छोराछोरीको लागि उही पूरानै छानोविहीन स्कूल। नयाँ कुलिन वर्ग जन्मियो, जनता झन् झन् गरिब, देशको समस्या उस्ताको उस्तै।

जनताले ठुलो बलिदानबाट ल्याएको व्यवस्था फेरि दरबारमा पुग्यो वा पुर्‍याइयो। आफ्नो पुख्यौली विरासत थामेका देखिने र सुनिने राजा देशाटन गएर देशवासीको समस्या सुनेको अभिनय गरे तर अभिनयदेखि जनता वाक्क भइसकेका थिए। जनताको गहिरो घाउ अँ बुझे वाक्यको मल्हमले पुर्न नसक्ने भइसकेको थियो। जनताले देखेका थिए, राजा जनताको रगत पसिनाले तिरेको करको रकमबाट आफ्नो लागि बजेट बढाउँदै थिए। जनआन्दोलन भाग २ शुरु भयो। एक्काइसौँ शताब्दीका सिर्जनशील भनिने राजा १९ दिनमा जनतासामु घुँडा टेके, लोकतन्त्र ल्याइयो।

अब हामीले पहिले जस्तो गल्ति गर्दैनौं भनेर उही बासी अनुहारहरुले फूर्ति लगाए। तर दिन कस्तो हुन्छ भन्ने कुराको संकेत बिहानीले गर्दछ भन्ने हो भने लोकतान्त्रिक भनिएको सरकार पनि फेरि नयाँ भुरे राजाहरु जन्माउन उद्यत भए जस्तो लाग्दछ।

भुरे राजा बन्ने कार्यको शुरुवात उपप्रधानमन्त्री खड्गप्रसाद ओली महोदयले गरिसक्नुभएको छ। आन्दोलनताका आन्दोलनमा किन सहभागी नहुनुभएको भनेर प्रश्न गर्दा, आन्दोलनमा कर्मचारी जस्तै दिनदिनै हाजिर बजाउने जाने हो र म – भनेर उल्टै प्रतिप्रश्न गर्ने ओली महोदय, शहिदहरुको रगत र असंख्य जनताहरुको बलिदानबाट प्राप्त लोकतन्त्रको फल खाने भाग्यमानी नयाँ भुरे राजा बन्न लालायित हुनुहुन्छ। सरकार बनेको सय दिन पनि पुगेको छैन, उहाँको जीउडाल र लवाइखवाइमा आएको परिवर्तन जनताले प्रष्टै देखिसके। उहाँको ठाँटबाँट, बान्की र रवाफ पक्का खान्दानी राजनहरुको भन्दा कम छैन। जनताका छोराछोरी तराईको यस मध्य साउनको चर्को घाममा गर्मीमा छानाविहीन विद्यालयमा किताब टाउकोमाथि राखेर पढ्छन्। उहाँलाई बेमौसममा अरुले छातो ओढाउनु पर्छ। जम्माजम्मी एकलाख लाग्दो रहेछ, त्यस स्कूलको छानो छाउनलाई तर लोकतान्त्रिक सरकारलाई मतलब छैन। बरु लोकतान्त्रिक सरकार सजायको भागेदार निरंकुश राजालाई बजेटको नजराना चढाँउछ अनि अझै फूर्ति गर्छ, हेर, हामीले राजालाई दिएको पैसा घटायौ कि घटाएनौँ – इतिहास बुझेका जतनाको सामु यो भन्दा सफेद झुठ अरु के हुनसक्छ – उही संस्कार, उही परिपाटी, उही सपना बोकेका लोभीपापीहरुको झुण्डबाट आमूल परिवर्तनको आश कसरी गर्न सकिन्छ र – तैपनि जनताले त सुध्रिन्छु भन्नेलाई एक मौका मात्रै दिएका हुन्।

दशैँ महोत्सव भन्दा पहिले यतिखेर राजधानीमा राजनैतिक मेला लागेको छ, ठूलाठूला सपनाका किनबेच हुँदैछ। लोकतान्त्रिक सरकार, सिर्जनात्मक प्रतिपक्ष, माओवादी, यस मेलामा ठूलाठूला सपनाका व्यापारहरु गर्न लागेका छन्। तर राजधानीबाट एक सय किलोमिटर पनि टाढा नभएको धादिङका धनबहादुर प्रजाको एक छाक मासुभात ढुक्कसँग खाने सपना अहिलेपनि ज्युँकात्युँ छ। द्वन्द्वको उत्पत्ति कसरी हुन्छ भनेर हेर्न, जान्न, बुझ्न, कुनै विदेशी विशेषज्ञ झिकाउनै पर्दैन। धानमा कार्तिके भिजाउने बेलामा पानीकुलोमा हुने झगडा हेरे पुग्छ। जहाँ सीमीत स्रोतको असमानुपातिक वितरण हुन्छ, विभेद, असमानता र शोषण, दमन हुन्छ, स्वाभाविक छ त्यहाँ द्वन्द्व हुन्छ।

हाल विश्वमा तीन दर्जन भन्दा बढी देशहरुमा गृहयुद्ध चलिरहेको छ। अभाव र भ्रष्टाचारको पर्याय बनेका अफ्रिका, दक्षिण पूर्वी एसिया र ल्याटिन अमेरिकी मुलुकहरु द्वन्द्वको मुहान बनेका छन्। देश फरक छ तर सबैको कारण उस्तै छ। स्रोतको असमानुपातिक वितरण, भेदभाव, असमानता, भ्रष्टाचार, शोषण आदि। र, त्योसँगै जोडिएको शासक र शासित बीचको भयङ्कर आर्थिक र सामाजिक खाडल।

त्यसकारण, जबसम्म राजधानीको आफूलाई कुलिन भन्ने वर्ग एकै रातमा करोडौं सकाएर छोरीको बिहे गरिरहन्छ अनि धादिङ फिस्लिङको चेपाङ परिवारलाई जिन्दगी भर एक सयको रुपैयाँको नोट कस्तो हुन्छ भन्नेसम्म थाहा हुँदैन, द्वन्द्वको दीर्घकालीन समाधान हुनै सक्दैन। २००७ साल र २०२९ मा हतियार उठाउनेहरु २०४६ सालपछि सत्तामा गए। २०५२ सालमा हतियार उठाउनेहरु यतिखेर सत्तामा जाने तरखरमा छन्। जबसम्म परिवर्तनपछिको सत्ताले नयाँ एकपछि अर्का भुरे राजाहरु जन्माइरहन्छन् र जनताहरु उनै भुरे राजाहरुबाट शासित भइरहन्छन्, देश द्वन्द्वको भुमरीमा परिरहन्छ। २ वटा भरुवा बन्दुकबाट जनयुद्ध शुरु गरेका माओवादीहरुले १० वर्षमा ३० हजारको हाराहारीमा हतियारहरु बटुलिसके।

यसले नै पुष्टि गर्दछ कि हतियार बटुल्नु गाह्रो होइन, जब दिमागले हतियारको माग गर्दछ र त्यो बाहेक अन्य कुनै विकल्प देख्दैन। त्यसकारण अहिले माओवादीको हतियार सबै नै व्यवस्थापन गरेर लगेर थन्काए वा नष्ट गरेपनि, भोलि अर्को वादीले हतियार जम्मा गर्न सुरु गर्दछ। सवाल हतियारको व्यवस्थापन भन्दा पनि हतियार बोक्ने हातहरुको व्यवस्थापनको हो, हतियार चलाउन तयार हुने मन र मस्तिष्कहरुको व्यवस्थापन हो। त्यसकारण चर्का प्राविधिक कुराहरु गर्न छाडेर द्वन्द्वको प्रमुख कारणको निरुपरण तिर लागौं। होइन, लोकतान्त्रिक सरकारले पनि फेरि भुरे राजा जन्माइरहने हो भने देश फेरि दीर्घकालीन रक्तपाततिर लम्कन्छ। त्यतिखेर पछुताउनको लागि पनि निकै ढिलो भइसकेको हुनेछ।

[पाहुना ब्लगर उत्तम अमेरिकामा अध्ययनरत विद्यार्थी हुनुहुन्छ]