निकम्मा हामी र हाम्रा नेताहरू

-दीपक अर्याल/कोलकाता-

२५ अगस्तका दिन भारतको हैदराबादस्थित व्यस्त लुम्बिनी पार्क र गोकुल चाटमा बम बिस्फोट हुन्छन् र मानिसहरू मारिन्छन्। राज्य सरकारबाट मात्र होइन, केन्द्रीय सरकारका प्रधानमन्त्री, गृहमन्त्री, राष्ट्रपति सबैबाट जनताका लागि अपील गर्दै र आतङ्कको निन्दा गर्दै बक्तव्य आउँछ। अँह, त्यहाँका राष्ट्रपतिलाई एउटा वक्तव्य निकाल्दा कुनै अपमान बोध हुँदैन, अँह त्यहाँका प्रधानमन्त्रीलाई वक्तव्य निकाल्दा कुनै पीडाबोध र अपमानबोध भएको महशुस गर्दैनन्। मन्त्रीहरू घटनास्थल र अस्पतालमा पुगेर घाइतेलाई स्वास्थ्य लाभको कामना गर्छन् तथा मृतकका परिवारहरूप्रति संवेदना व्यक्त गर्छन्। त्यहाँ उनीहरूलाई फेरि आक्रमण होला कि भन्ने डर लाग्दैन। घटनास्थलमा जाँदा जनताले घेर्लान् वा राजीनामा माग्लान् भन्ने डर पनि उनीहरूमा हुँदैन। धन्न नेपाल र धन्न नेपाली नेताहरू, उनीहरूको मनमा सामान्य औपचारिकता पुरा गर्नु पर्छ भन्ने बुद्धि पनि आएन र इच्छा पनि जागेन। कहिलेकाँही त यस्तो लाग्छ, राजा ज्ञानेन्द्रले यिनीहरूको हातबाट सत्ता खोस्ता जनताले विरोध नगर्नु र नेपाली नेताहरूलाई नेपाली जनताले सधै घृणाको दृष्टिकोणले हेर्नुको एउटा कारण यो पनि हुन सक्छ। जनताका नाममा, जनताका लागि राजनीति गर्छु भन्नेहरूले जनताको दु:खमा केही शब्द बोल्दा पनि उनीहरूको शान र मानको खिलाफ हुने डर छ उनीहरूलाई। तुलना गर्न न त नहुने हो, तर कैयौं सदरमुकामा आक्रमण भएका बेला कम्तिमा शाही मन्त्री ती जिल्लामा त पुग्न त भ्याउँथे, वक्तव्य त निकाल्न सक्थे तर लोकतन्त्रमा त्यति पनि हुँदैन। राजा ज्ञानेन्द्रलाई एकातिर थन्को लगाएर दोस्रो राजा बनेका गिरीजा प्रसाद कोइरालाले झन् किन केही बोल्थे?, परम्परा अनुसार नै राजाहरू कम बोल्नु पर्छ, त्यसैले उनीले बोल्ने, दु:ख व्यक्त गर्ने कुरा नै आउँदैन।

त्यसो त यो आतंकवादी हमला भन्दा पहिलेका घटनाहरू प्रति पनि नेपाली सरकार र नेपाली जनताले पटक्कै संवेदनशीलता देखाउन सकेको छैन। मधेशमा बाढीले र पहाडमा पहिरोले कैयौं नेपालीको ज्यान लियो तर कतै कुनै मन्त्रीबाट पनि सहानुभुतिका वक्तव्यहरू आएनन्। राम्रोसँग जिल्लाभ्रमण गरि पिडीतहरूलाई ढाडस दिने काम पनि गरेनन्। प्रधानमन्त्री (मानार्थ राजा) बाट देशवासीका नाममा सम्बोधन आउने कुरै थिएन, आएन। सहानुभुतिका लागि दुई शब्द बोल्न पनि कन्जुस्याईँ गरे। कुनै नेताहरू र पार्टीहरूले मधेश आन्दोलनमा शहादत गर्नेहरूका लागि एक शब्द बोलेका छैनन्। मधेश आन्दोलन पछि हिंसात्मक गतिविधिबाट मारिएकाहरूका विषयमा एक शब्द बोलेका छैनन्, पिडीत घरपरिवारका मान्छेलाई भेट्न गएका छैनन्। मन्त्रि जान सक्दैनन् भने उच्चस्तरका सचिवहरू त जान सक्छ्न्, उनीहरूलाई त राज्यले पठाउन सक्छन्। अहँ, यस्तो कतै केही हुँदैन, जनताले कतै कुनै सहानुभुति पाउन्नन्। जनताले ओहो! मलाई दु:ख पीर पर्दा राज्य बोलेको छ, राज्यले देखेको छ, राज्यका मान्छेले हामीलाई पनि हेरिरहेका छन्, कम्तिमा केही सहयोग नगरेपनि हामी प्रति माया र सद्‍भाव देखाएका छन् भन्ने कुराको कतै आभाष सम्म गर्न पाएनन्। आदर्श र आदरणीय नेता हुन सजिलो छैन। नेपाली कांग्रेसले त कम्तिमा उसको आदर्श पुरूष बीपी कोइरालाबाट केही सिक्नु पर्ने हो, तर केही सिकेको छैन। हुन त बीपीका समाजवादी चिन्तनदेखि सबै खाले चिन्तनलाई उहिल्यै टुकुचामा सेलाइसकेका नेताहरूबाट के आशा गर्न सकिन्थ्यो र? तै पनि, अन्य दलहरूबाट पनि कहीँ, कतै र कुनै सहानुभुतिका दुई शब्दहरू बोलिएका छैनन्। यो देशको विडम्बना नै हो, हामी हाम्रो संस्कृति, परम्परा, धर्मका नाममा आडम्बर गर्न, अरूलाई ठग्न, लुट्न पनि सकिरहेका छौं र पूर्णत पाश्चात्य शैलीमा ‘व्यक्तिवादी’ चिन्तनका साथ व्यक्तिगत प्रगतिलाई निरन्तर बढावा पनि दिइरहेका छौं।

जनताले धेरै मागेको छैन र माग्दैन। ऊसले मेरा पछाडि राज्य छ, नेताहरू छन्, पार्टीहरू छन् भन्ने कुरामा विश्वस्त मात्र हुन खोजेका हुन्छन्। एक्लो जीवन जिउनु पर्ने भए, एक्लै मर्नु पर्ने भए नेताहरूलाई सत्तासीन गराउन आन्दोलनका नाममा किन शहीद हुनु पर्यो? किन कसैको झण्डा बोक्नु पर्यो? समाज साँच्चिकै फेरिएको छ। अब नेपालीहरूले विगतमा देखाउने आत्मीयता, आपसी सद्‌भाव, माया र स्नेहलाई आर्यघाटमा लगेर सेलाइसकेका छन्। नेताहरूका मात्र के कुरा गर्ने? मधेशमा पीडा हुँदा, मोफसलमा पीडा हुँदा हाँस्ने काठमाडौं आज आफै अस्थिर छ, दु:खी छ र एक्लै दु:ख मनाउ गरिरहेको छ। उमेशजीको ब्लग हेर्दै थिएँ, ‘कसैलाई के को पीर, घरज्वाईँलाई खानकै पीर’ भने जस्तो नेटवर्कका दलालहरूले काठमाडौंमा जुलुस गरिरहेका छन्। हिजोको त्यो दृश्यलाई आजै विर्सेर, भोलि आफु र आफ्ना आफन्तहरू पनि मारिन सक्छन् भन्ने कुरालाई पनि ख्याल नराखी हिड्ने यस्ता निर्लज्ज काठमाडौंवासीलाई के भन्न सकिन्छ? के गर्न सकिन्छ? सुतेकोलाई व्युँझाउन सकिन्छ, सुतेको बहाना गर्नेलाई व्युँझाउन सकिन्न। काठमाडौं बाहिरको संसारमा के भइरहेको छ भन्ने थाहा नपाए जस्तै, काठमाडौंवासीले सुतेको बहाना गरिरहेका छन्।

वास्तवमै हामीहरू यति बढि विग्रिसकेका रहेछौं कि, अब हामीसँग कुनै मानवीयता, कुनै धर्म, नेपालीत्व, आफ्नोपन केही बाँकी रहेन। पैसाका लागि सबैथोक गर्न सक्ने पुँजीवादी संस्कृतिले हामीलाई पुरै निमिट्यान्न पारिसकेको रहेछ। अब, एक दिन दुईदिनमा काठमाडौंबासीले यो घटना पुरै विर्सनेछन् र आ-आफ्नो धुनमा पैसा कमाउनकका लागि कसलाई ठग्ने, कसलाई हतियार वेच्ने, कसलाई बम भित्र्याइदिने भन्‍ने दाउपेचमा आफ्ना जीवनहरू विताउने छन् र कुनै दिनमा त्यहीँ हतियार आफ्नो मृत्युको कारण बन्नेछ। केही दिन सुरक्षा बढाइनेछ, सबैले फेरि सुरक्षित भए जस्तो महशुस गर्नेछन्, फेरि अर्को कसैले आक्रमण गर्नछ फेरि जागे जस्तो गर्नेछन् र फेरि सुत्‍नेछन्।

यो वर्तमान समाजको यथार्थता हो। हामीले हाम्रा मुल्य, मान्यता, संस्कार, आदर्श, आत्मीयता र संवेदनशीलतालाई कतै डढाएर आधुनिक बन्‍ने होडमा दौडिरहेका छौं। यसरी कति दिन चल्छ? थाहा छैन। हिजो मोफसलमा मारिएकाहरूप्रति काठमाडौंले आँशु बगाएन, दु:ख मानेन यो त अलि-अलि बुझ्न सकिने कुरा हो, किनकी यो काठमाडौंको परम्परा हो, तर अहिले त काठमाडौं आफै रगताम्य भएको छ तर काठमाडौंलाई यसले पनि छुँदैन, काठमाडौलाई यसले पनि दु:ख्दैन। यस्तो किन भइरहेको छ? के त्यहाँ पनि हामीले हाम्रा जातका परेका छैनन्, हाम्रा क्षेत्रका परेका छैनन् भनेर मतलब नराखेको हो? कतै जनजातिको मान्छे मरेछ विचरा तर हामीले किन आत्मीयता देखाउनु पर्‍यो भन्‍न थालिएको त होइन?, बाहुन-क्षेत्री र खस समुदायको मरेको रहेछ ‘विचरा’ भैगो हामीले किन टाउको दुखाउनु पर्यो भनेर सोच्न थालिएको त होइन? ओहो, यो त काठमाडौंको रैथाने त कोही परेको छैन भनेर खुशी भएको त होइन? अथवा, तराई आर्मीले फालेको बमले तराई कै निर्दोषलाई मारेकोमा सन्तोष त व्यक्त गरिरहेका छैनौं? अथवा, मेरा मान्छे त परेका छैनन् अरू नै परेका रहेछन् भनेर ढुक्न त हुन थालिरहेका छैनौं? नेपालीहरू यसरी किन विभाजित हुँदैछन्? यस्तो हुनु पर्ने कारण के हो? के नेपालीलाई परेको संकटमा पनि जात, धर्म, वा क्षेत्रले जित्‍न थालिसकेको हो? यदि यस्तो नै हो, भने यो खतरनाक छ, जहाँ जहिले र जसको पालो पनि आउन सक्छ। आतंकले कुनै जात, कुनै धर्म, कुनै उमेर नभनेर मान्छे मारेको छ र घाइते बनाएको छ तर यसका विरूद्धमा हुनु पर्ने जुलुस ‘नेटवर्क विजनेस’का लागि हुन्छ। हडताल, माग, धर्ना, जुलुस र आफ्ना स्वार्थका लागि हुन्छ। आफ्ना पार्टीका कार्यकर्ता पिटिँदा वा मारिँदा हडताल गर्ने, संसद अवरूद्ध पार्ने, धर्ना दिने गर्न सक्ने नेताहरू र पार्टीहरू कहाँ के गरिरहेका छन्, कसैलाई केही थाहा छैन। यो घटना फेरि दोहोरिन सक्ने कुरा उनीहरूलाई राम्रोसँग थाहा छ, शायद कतिपय आपराधिक गिरोहसँग साँठगाँठ हुने लोकतन्त्रवादी नेतालाई त यसको जड पनि थाहा छ, तर उनीहरू बोल्दैनन्। किनकी यसमा उनीहरूका आफन्त कोही परेका छैनन्। ठूला भनाउँदा विजनेसमेन, पत्रकार, वकिल, नेताहरू परेका छैनन्। यहाँ त स्कुल पढ्ने नानी मारिएकी छिन्। यहाँ त दैनिक कामबाट हतार-हतार घर गएर बच्चालाई खाना पकाइदिनु पर्ने आमा मरेकी छिन्।

यसै बीचमा सगरमाथा टेलिभिजनले उक्त घटनालाई अतिरञ्जित गरेर प्रसारण गरेको खबर छ भन्‍ने खबर सुने पछि मलाई दिक्क लागेर आयो। कुनै पनि दृश्यहरूलाई सम्पादन नगरी, रगताम्य र शरीरका कुनै पनि भाग ठम्याउन मुस्किल पर्ने विक्षिप्त लाशलाई देखाउँदै कमजोर मुटु भएकाले नहेर्न चेतावनी दिँदै समाचार प्रसारण गरिरहेको थियो भन्छन् मेरा साथीहरू। यदि यो हो भने, यो कस्तो पत्रकारिता हो? यो कस्तो पत्रकारिता को धर्म हो? यो कस्तो दानवीय मानसिकता हो? यो कस्तो खालको धर्म, आचारसंहिता, जिम्मेवारी र कर्तव्यवोध हो? आफुलाई समाजका सचेत नागरिक भन्‍नेहरूबाट जनताले कस्तो खालको अपेक्षा राख्‍ने हो? कस्तो भविष्यको आशा राख्ने हो र कसलाई विश्वास गर्ने हो? वास्तवमा नेपाली जनता टुहुरा भएका छन्। न त उनीहरूलाई सहानुभुति दिने कुनै सरकारी निकाय छ, न त कुनै पार्टी वा नागरिक समाज नै छ। न त पत्रकार वा कथित समाजका विद्वान्, शुभेच्छुक वा व्यापारी नै छन्। मैले यो ब्लगमा लेख्‍न शुरू गर्दादेखि नै केही मान्यताहरू राखेको छु, त्यो यद्यपी कायम छ। फेरि आज दोहोर्याउँदै भन्छु, नेपालमा धेरै कुराहरू हुन बाँकी छन्। नेपालीहरूले धेरै दु:ख, पीडा, कष्ट भोग्न बाँकी नै छ। यो नै यथार्थ हो, यो नै सत्य हो। खाली कसले, कहिले र कुन नेतृत्व मार्फत् कुन पुस्तामा गएर समस्याहरूको समाधान हुनेछ भनेर पर्खने वा पढेलेखेक, निस्वार्थ र आदर्श व्यक्तिहरूले ‘हामीले’ नेतृत्व गर्न सक्छौं भनेर अगाडि बढ्नु बाहेक अर्को विकल्प हुन नहुने देखा पर्दैछ। जति नै गाली गरेपनि, जति नै सरापे पनि र हजारौं मानिसहरको रगत बगाएको आरोप लागेका भए पनि माओवादी नेतृत्वसँग केही जनताहरूले आशा गरिरहेका थिए, तर समयले त्यसलाई पनि सपना बनाइदिएको छ र नेपालीहरूको आशाको त्यान्त्रो लगभग समाप्ता भइसकेको छ। एउटा विशाल समृद्ध राष्ट्र हुनका लागि एउटा राष्ट्रले सयौं वर्षमा सच्चा राष्ट्रभक्त र देशभक्त तथा जनताप्रति समर्पित नेता जन्माउने गर्छ, तर वर्तमान परिस्थिति हेर्दा नेपालीहरूका माझ त्यस्तो नेता जन्मने आशा गर्नु र पर्खनु बाहेक हाललाई कम्तिमा अर्को विकल्प देखिएको छैन।

अस्तु