जीवन घनचक्करको घानमा

बहुचर्चित उपन्यास ‘घनचक्कर’ का स्रष्टा सञ्जीव उप्रेतिसित घमाइलो बिहानीमा भएको घनचक्करिलो गफको अनुभव बाँड्दै कृष्ण ढुंगाना-

-कृष्ण ढुंगाना-

कीर्तिपुर र विश्वविद्यालय (पार्कलाई समेत) लाई सञ्जीव आफ्नो जीवनको अभिन्न पक्ष ठान्दा रहेछन् । ‘कीर्तिपुरको समग्र आरोह-अवरोह बाहेक मैले जीवनमा केही गरेजस्तै लाग्दैन ।’ हुन पनि सन् १९८६ हिउँदमा युनिभर्सिटीको पार्कतिर भेटिने सञ्जीवले जीवन साथीलाई पनि त्यहीँ भेटेका रहेछन् । अनि एमए सक्नासाथ उनको अध्यापन जीवन अंग्रेजी केन्द्रीय विभागमै सुरु भएछ । ‘कीर्तिपुरसँग एउटा सार्थक सम्बद्धता निरन्तर चलिरहेछ’- एउटा घमाइलो बिहानीमा घनचक्कर उपन्यासका लेखकले मुस्काउँदै सुनाए । हो, यहाँ नाटकका हिरो सञ्जीव, लेखक सञ्जीव र शिक्षक सञ्जीवका बारेमा कुरा गरिँदैछ ।

विद्यालय जान थालेको पहिलो दिन सञ्जीवलाई झापाको शनिश्चरे माविमा अग्ली केटीहरुको छेउमा एउटा सानो र दुब्लो विद्यार्थीसँग राखिएछ । ‘म पनि त्यतिबेला सानो र दुब्लो नै थिएँ’- उनले मुस्काउँदै भने । ‘त्यो दिन मैले देखेको सानो र दुब्लो मान्छे कृष्ण भट्टराई -धराबासी) रहेछन् ।’ अहिलेका उस्ताद लेखकहरु त सँगै हुर्किएका पो रहेछन् । उमेरले शासन गर्ने त्यो बेलामा पढाई भन्दा बाहेक यिनले के के गरे होलान् – ‘कोही कोही ठूला कक्षामा पढ्ने केटीहरु मनपर्ने पनि हुन्थ्यो’- सञ्जीव केही र्समाएजस्ता भए । ‘केटीहरुसँग लजाइन्थ्यो’- अप्ठ्यारो मानी मानी उनले भने । यी लेखकको त्यत्रो टिनएज त्यसै बित्यो त – ‘मैले एउटीलाई मन पनि पराएँ’- बल्ल लेखक केही भन्ने मुडमा देखिए । ‘केटीहरुको पछाडि पछाडि धराबासी र म जाने, मौका मिले प्रेमका कविता सुनाउने गथ्र्यो’- टपिकको बिट मार्दै उनले सुनाए- ‘त्यो गाउँले परिवेशमा अहिलेको जस्तो फास्टट्रयाक प्रेम चल्दैनथ्यो ।’

कान्तिपथको ब्रिटिश काउन्सिल पुस्तकालयले सञ्जीवभित्र दबिएको साहित्यको तिर्खा जगाएछ । ‘त्यतिखेर झन्डै जोगी भएर हिँडेको ।’ मैले देख्न नपाएको त्यो पुस्तकालयसँग गजबै शक्ति थियो जस्तो छ । सञ्जीवका गुरु अभि सुवेदीलाई त अझ ‘प्लाष्टिक हिप्पी’ नै बनाएथ्यो त्यसले । यिनमा अरु के के तत्वज्ञान भरेछ – ‘त्यसपछि साइन्स मेरो क्षेत्र हैन भन्ने बुझेँ’- उनको स्वरमा ताजगी बढ्यो । ‘अनि अंग्रेजी साहित्य पढ्न दार्जीलिङतिर लागेँ ।’

कुराकानीको राउन्डमा घनचक्कर उपन्यासले प्रवेश पायो । ‘चक्करहरुको पनि महाचक्कर जस्तो लाग्ने घनचक्कर के हो खासमा -‘ तीन फिटको दूरीमा रहेका उनीसँग मेरा आँखा लगातार २० सकेन्ड जति जुधे । केहीबेर अकमकाए । ‘अँ…अँ जिन्दगी’- सटिक र जटील जवाफ आयो । ‘हो, घनचक्कर जीवन हो किनभने कोही पनि शक्ति संघर्षबाट टाढा छैन’- सञ्जीव आफ्नो पुस्तकमा थ्योराइज गरिएको घनचक्करवादभित्र प्रवेश गर्दैछन् । ‘अस्तित्वको केन्द्रमा अभावको ठूलो प्वाल छ, त्यस प्वाललाई भर्न कहिले हामी पैसा जम्मा गर्र्छौं भने कहिले नाम कमाउने कोशिष गर्र्छौं ।’ घनचक्कर पनि त्यस्तै अभाव पूरा गर्न लेखिएको हो कि –

‘कलमधारी लेखकहरुको गाडी सधैँ नाफामै चल्छ है -‘ उनी फेरि अलमलिए जस्ता भए । ‘मतलब लभ परे गाडी फाइदामा, ट्रयाजिडी नै पर्यो भने त बिजनेस बुम नै हुने भो नि ।’ म हाँसे, उनी मुस्काए मात्रै । टाउको हल्लाएर उनले सहमति जनाए । र थपे- ‘आख्यानमा पर्ूण्ा रुपमा कल्पनाशीलता मात्र हुँदैन, त्यहाँ केही न केही लेखकको जीवनका वास्तविक रंगहरु हुन्छन् ।’ उनको बुझाईमा अनुभवहरु लेखकका लागि कच्चा पदार्थ हुन् । र, ती प्रशोधन भएर शब्द, स्केच र पर्दा लगायतका माध्यमहरुद्वारा र्सार्वजनिक हुन्छन् ।

घनचक्करका धेरै जति पात्र काल्पनिक नभएर वास्तविकै छन् । अंग्रेजी विभागका अरुण गुप्तोदेखि काठमाण्डू पोष्ट र प्रतीक प्रधानसम्म पनि । किन त्यसो गर्नु परेको होला ? ‘दरबारहत्याकण्ड कसले गर्‍यो ?’- गुरुजीले उल्टो प्रश्न पो तेर्स्याए बा । ‘दीपेन्द्रले कि ज्ञानेन्द्रले ? हाम्रो इतिहास पनि फ्याक्ट र फिक्सनमा स्पष्ट छैन’- उनले इतिहास लेखनप्रति गहिरो आशंका व्यक्त गरे । उनको मोबाइलमा फोनको घण्टी बज्यो । मैले मोबाइलमा घडी हेर्ने मौका पाएँ । बिहानको १०:२० भएछ । टीयुको अंग्रेजी विभागको एम्फील कार्यक्रमका संयोजकलाई परीक्षाका लागि हिँड्न हतार छ । तैपनि सोधिहालौँ । ‘जीवन के हो ?’ तुरुन्त जवाफ आयो-‘घनचक्कर ।’ फेरि घनचक्कर ! अंग्रेजी विभागतिर यिनको नाउँ त्यसै फेरेर ‘घनचक्कर’ रुपान्तरण भएको हैन रहेछ ।
[email protected]