अर्को जुनी पाउँदाको खुशी र पिडा

-श्रवण देउवा / कैलाली-

डोटीको बोक्टान क्षेत्रमा व्यापक वन फडानी भइरहेको सूचना पाएका थियौं। धनगढीमा वसेर समाचार लेख्नु भन्दा स्थलगत नै गएर समाचार लेख्ने सल्लाह र सोचका साथ २९ गते बिहान म सहित तीनजना पत्रकार त्यसतर्फ गयौं। नयाँ पत्रिका दैनिक र एबीसी टेलीभिजनका सम्वाददाता श्रवण देउवा, सौय दैनिकका संबाददाता दीपक ओली। दस बजे अत्तरियाबाट वसको यात्रा गर्दै डोटीको बिपिनगर पुग्यौ हामी। धनगढीबाट त्यहाँ पुगुन्जेल साँझ परिसकेको थियो। बिपीनगर बजारनिरै रहेको ठूलीगाड नदीमा नुहाएर हामी रमाना भयौ बर्छैन गाविस–४ स्थित गरभूजा। साथमा थिए स्थानीय केसव बम र हेमन्त मन्नी।


बिपीनगर बजारबाट बसको करीब दुई घण्टा अनी डेढ घण्टाको पैदल यात्रापछि पुगियो गरभूजा। त्यहाँ पुगुन्जेल करिब नौ बजिसकेको थियो। काम हुने कुरै भएन केवल भिजुअल खिच्ने बाहेक। गरभूजा राम्रै स्वागत सत्कार भयो। किनकी यस स्थानसम्म पत्रकार पुगेको पहिलो घटना थियो। विहान उठेर बन फडानी हुने क्षेत्र जाने योजना थियो राती नसुत्नुभन्दा अघिको। बिहान उठ्दा असिना पानीले त्यो योजना असफल बनाईदियो। हामी बाध्य भयौ पुन बिपीनगर फर्कन। एक दिनको बसाईसंगै यहाँको सम्पूर्ण रिपोर्टिङ्ग सक्ने योजनामा गएका थियो। गरभुजाबाट हामीले टार्गेट बनाएको स्थानमा रिपोटिङ्गमा जाने स्थान पुग्न सजिलो थियो तर असिना पानीले त्यो सपनामा कुठाराघाट गरीदियो। यसपछि हाम्रो त्यहा बिताउने दिन लम्बीने पक्का भैसकेको थियो। तीन घण्टाभन्दा बढी परेको असिना पानी पछि यहाको वातावरण नै परिबर्तन भैसकेको थियो। बिपीनगर पुगुन्जेल गाउँदेख बजारसम्म पत्रकारहरुको टोली वन फडानीको समाचारको लागि आएका छन् भनेर हल्लीखल्ली भएछ। ३० गते बिहान उठ्नै पाएका थिएनौं स्थानीय केही व्यक्तिहरु हामीलाई भेट्न हामी सुतेको स्थानमा जम्मा भइसकेका थिए। हामीले उनीहरुसँग सोधीखोजी गर्‍यौं, उनीहरुले वन फडानीबारे विस्तृत रुपमा आ–आफ्ना कुरा राखे। मलाई उनीहरुको कुरा सुनेर मनमनै लाग्दै थियो हामी पत्रकार नै समग्र यो देसको रक्षक रहेछौं। उनीहरु भन्दै थिए पहिले घना र बाक्लो रहेको वनजङ्गल आजकाल दिनप्रतिदिन उजाड हुँदै गएको छ। सामुदायिक वनका नाममा केही स्थानीय काठ तस्करहरुको समुहले खुलेआम साल, सिसौं, खयर लगायतका रुख काटेर वनै सिद्धाइ सके। अझ मोटर बाटो बनाउने भनेर सामुदायिक वन समुहबाट पैंसा उठाएर मानववस्ती नभएको बाक्लो वन भएको ठाउँ हुँदै विपिनगर देखि कैलालीको चिसापानी (कर्णाली नदी) सम्म डोजर लगाएर बाटो बनाएका छन्। यसले काठ तस्करी गर्न सजिलो भएको छ।

एकातिर बिहानै देखि अविरल रुपमा असिनापानी परिरहेको थियो भने अर्कोतिर हामीलाई भेटेर आफ्नो दुखसो पोख्न धमाधम बालक देखि बयोबृद्धसम्म जम्मा भइरहेका थिए। उनीहरुको एउटै स्वर थियौं अहिलेसम्म यहाँ आएका अन्य पत्रकार, वनका कर्मचारीहरु र राजनीतिक दलका प्रतिनिधीहरु जस्तै काठ तस्करहरुको आर्थिक प्रभोलनमा परेर वन फडानीको कुरा ओझेलमा नपारि दिनु होला। यस क्षेत्रमा आउने अधिकांस व्यक्तिहरुलाई काठ तस्करहरुले मोटो रकम दिएर आफ्नो पक्षमा पार्दा रहेछन्। अनि त वन फडानीको कुरा सार्वजनिक हुनु त कता हो झन् काठ तस्करहरुले मौलाउने मौका पाउँदा रहेछन् उनीहरुको कुराबाट थाहा भयो।

गाउँलेसँगको बसाइँ पछि बाह्रबजे खाना खाएर बढी वन फडानी भएको कालीमाटीतिर लाग्ने सोच बनाएका थियौं। तर, डेढ फिटसम्म असिना जमेर पूरै डाँडाकाँडा सेताम्मे भएपछि पुुन बिपिनगर फर्किन बाध्य भयौ। बाटोमा थुप्रिएको असिनासँग खेल्दै। मैले पहिलो पटक त्यसरी असिना परेर थुप्रेको त्यही देखें। गरबुजामा छुट्टिने बेला बयोबृद्ध लालबहादुर बम भन्दै थिए यसपाली पूरै गहुँजौ बाली र तरकारी असिनाले लै गयो अब रोटो (रोटी) खान नपाइने भयो पत्रकार साहेव हाम्रो समस्या काठमाण्डौंका नेतालाई भनि दिनु। चारैतिर असिनै असिना। हामी बाध्य भयौ अघिल्लो दिन आएको बाटोबाट फर्कन। बस चल्न सकेको थिएन त्यसैले पनि हामी पैदल यात्रा लम्बिसकेको थियो। गरभूजाबाट बस गुड्ने स्थानसम्म पुग्न गरिएको दुख बिर्सन लाएकको छैन। असिना आउन रोकिएपनि पानी भने पर्न थाकेको थिएन। पातलो भिरालो बाटो अनी त्यो असिनाले ढाकेको। कत्तिको गाह्रो भयो होला कल्पना भन्दा पनि परको कुरा हो। कति पल्ट लडियो। हामीसंग एउटा छाताबाहेक पानीबाट बच्ने अर्को कुनै बिकल्प थिएन। पत्रकार दीपक ओलीदाईलाई क्यामरा, ल्यापट पानीबाट बचाउन सक्ने सबै साधन दियो। हामी भिज्दै हिड्यौ। ओलीदाईको समस्या उहाँले छालाको जुट्टा पहिरिएर जानु भएको थियो। हिड्न गाह्रो भैरहेको थियो। कति पल्ट लड्नु भयो कतिपल्ट थाहा नै छैन। उहाँले छातालाई नै लौरो बनाएर हिड्न बाध्य हुनु भयो अन्तः त्यो उकालो ओरालोमा छाता नै शहिद भयौ। समस्या सिर्जना भयौ। सामान कसरी बचाउने अर्को समस्या त्यो छाता अर्कैको थियो। हाम्रो यात्रामा साथ दिदै थिए स्थानीय केसव बम र हेमन्त मन्नी। रमाईला अनि सहयोगी मान्छे। दाई यसरी जानु उसरी जाउ भन्दै उनै दुईले हामीलाई सुरक्षित बिपीनगर पुर्‍याए। साझ बिपिनगरमा पुगियो मानिसहरु एकआपसमा कानेखुसी गर्दै थिए। पत्रकारहरु त अलि फरक छन् है भन्दै थिए। हामीले नसुनेजस्तो गरेर केही मानिससँग बढी वन फडानी भएको क्षेत्र र गोलिया लुकाइ राखेको ठाउँको बारे जानकारी लियौं। त्यही बमोजिम जाने ठाउँ र सम्भावित हुनसक्ने घटना र काठ तस्करबाट बच्ने उपाय बारे योजना बनाएर १ गते बिहान बर्छैनको ठूलीगाँडको बगरैबगर हुँदै वार्ड नंम्बर ६ मा पर्ने नारायणखेत, वार्ड नम्बर ४ मा पर्ने खरहर, सडेखान, नवलकुडी, चक्यान हुदै कालीमाटी पुग्यौ। किनकी यो ठाउँ भएर गए कैलालीको निगाली र खैराला गाविस पनि पर्ने र यि ठाउँको वन फडानीको समाचार पनि सङकलन गर्न पाइने भनेर यही बाटो भएर गएका थियौं। साथमा स्थानीय केसव बम, प्रेम कलेल र हेमन्त मन्नी पनि थिए। जसले एक बर्षदेखी यस ब्यापम रुपमा हुदै आएको बन फडानी र तस्करीको बिरोध गर्दै आएका एक प्रखर युवा हुन। बाटोमा हामीले बगर आसपास झारीमा लुकाइ राखेका सयौंको संख्यामा खयर, साल, सिसौंका गोलिया र जथाभावी रुपमा आलाकाँचा रुख काटेर चिरान गरीरहेको र चिरान गर्न तयारी अवस्थामा राखीएको सालका गोलीया भेट्यौ। साथै आ आफ्नो क्यामेरामा पनि कैद गर्दै अगाडी बढ्यौं। मध्यान्ह बाह्रबजेतिर खरहर पुगेर खाना खायौं र केहीबेर स्थानीयवासीसँग कुरा गर्‍यौ वन फडानीका बारे। अधिकांसहरु बोल्नै डराउने कुरा गरेपनि यताउती हेरेर सर्तक अवस्थामा डराइ–डराइ कुरा राख्थे किनकी मनभित्रको पिडा पोख्ने साधन पाएका थिए हामीलाई। यस्तो किन भनेर बुझ्दा त उनीहरुलाई कहिँकतै काठका ठेकेदारका मान्छेहरुले थाहा पाएपछिको कल्पना गर्न नसक्ने दुब्यबहारको डर र चिन्ता रहेछ। त्यसपछि हाम्रो टोली ठाडै उकालै–उकालो भएर कालीमाटी गयो। यहाँ पुगुन्जेल करीब बेलुकाको ६ बजिसकेको थियो। कालीमाटीमा पनि वन फडानीको बेहालै रहेछ। फोटो खिचेर छ बजे पुनः बिपिनगर फर्कने सोचका साथ ओरालोमा हस्याङफस्याङ गर्दै दौडि रहेका थियौं। बाटोमा रक्सीले मातेका मानिसहरुसँग भेट हुन्थ्यो। उनीहरु भन्दै थिए पत्रकारलाई खरहरमा मासुभात पकाएर बाटो कुरि वसेका छन्, चाँडो जानुस्। हामी उनीहरुको कुरा नसुने झै एकोहोरो रुपमा जोरतोडले हिडिरह्यौं।

सातबजे खरहर गाउँमा पुगियो स्थानीय काठ ठेकेदार तथा सामुदायिक वन समुहका अध्यक्ष नवराज विष्ट, जङगबहादुर नाम्जाली, रामबहादुर नाम्जाली लगायतले पत्रकारहरु आज जान पाउँदैनौं यही वस्नु पर्छ काम छ भन्दै रोक्न थाले। हेर्दा र तिनीहरुको ब्यबहारबाट उनीहरुले मदिरा सेबन गरेका जस्ता देखिन्थे। मुखबाट मदिराको गन्ध आईरहेको थियो। उनीहरुले हामीलाई धम्कीपूर्ण भाषामा बस्न र खान भन्दै थिए। हामीले नसक्ने बरु अरु दिन पुन आउने भनिरहेका थियो। हामीले भोली धनगढी जानु छ आज जसरी पनि विपिनगर पुग्नु पर्छ केही काम भए भन्नुस् हामी केहीबेर रोकौल्ाा नि भन्यौं। सम्झायौ। रक्सीले टिल परेका उनीहरु भने एकोहोरो रुपमा तपाईहरु कस्तो पत्रकार हो कुरा बुझन आज वस्नै पर्छ केही चिन्ता छैन धम्की पूर्ण भाषामा भन्दै थिए। हामीले बिपीनगरको एक होटलमा खानका लागि भनिसकेका थियौ। त्यहा पकाएको खाना खेर जान्छ भन्दा हामी तिर्छौ तपाईहरु जसरी पनि यहाँ बस्नै पर्छ भन्ने धम्कीपूर्ण भाषाको सामाना गरिरह्यौ। हामीहरुसँग केही काम भए भोली विपिनगरमा भेट्नु होला आज हामी लाग्यौ भनेर गन्तब्यतिर लाग्यौं। ए पत्रकार वस्नै पर्छ भन्दै उनीहरु हाम्रो पछि लागे हामी छिटोछिटो हिड्यौं। किनकी उनीहरु रक्सीले मातेर हिड्न सक्ने अवस्थामा थिएन्। उनीहरु चिच्याउदै थिए। हामीले प्रवाह गरेनौं। जव ठूलीगाँडको बगरमा पुगेका के थियौं पछाडिबाट सिट्टी हाल्दै, पत्रकार भन्दै तथानाम गालीगलौज गर्दै एक हुल हात–हातमा लाठी र अन्य हतियार लिएर हाम्रो पछि लागे। हाम्रो टोलीले अव नदौडिने बरु क्यामेराको मेमोरी र क्यासेट निकालेर सुरक्षित राख्ने सल्लाह गरी मेमोरी र क्यासेट लुकायौं।

अनि उनीहरु (करिब ४० जना)को समुह पनि नाराबाजीका साथ हामी भएको ठाउँ पुगे र चारैतिरबाट घेरा हाले (यतिबेला साढे सात बजेको थियो)। मानौं हामी डाँकाचोर हुँ उनीहरुले समात्न सके वा कुनै ठूलै युद्ध जीतेर उनीहरुले खुसीयाली मनाइ रहेका छन्। कसैको खुट्टा खाली देखिन्थ्यो त कसैले पाइन्ट, सर्ट लगाउन नपाएर काधमा बोकेर तथानाम अपशब्दले एकोहोरो गालीगलौज गरिरहेका थिए। हामी अक्क न मक्क भएर टोलाइ रह्यौ। केहीबेर पछि उनीहरुका नाइके उल्लेखित नाइके साथ धनबहादुर विक, रमेश सिमसेली र बीरबहादुर नामजाली पनि आइ पुगे। र, हाम्रो क्यामेरा र डायरीको खोजी गर्न थाले।

हामीले तपाइहरुलाई किन क्यामेरा दिने भन्यौं? उनीहरु भन्दै थिए हाम्रो वनजङगल र गाउँठाउँको फोटो खिच्ने कसले दियौ अनुमति? फोटो खिचे पनि समाचार लेखे पनि कैलालीका वनको खिच्नु लेख्नु तिमीहरु कस्तो पत्रकार हो? ओलीदाईले तीनैजनाको परिचय दिए र भने पत्रकार कालो, रातो कलरको हुन्छ र? दाईले यती के भन्नुभएको थियो उनीहरु मध्ये एकजनाले यिनीहरुलाई के गरौं भनेर नाइकेलाई आदेश माग्दै पाइन्ट खोलेर ल खिच फोटो भनेर गालीगलौज गर्न थाल्यो। हामी डरले चुप लागेर हेरि रहे।

सँगै रहेका केसव, प्रेम र हेमन्त उनीहरुलाई सम्झाइबुझाइ गर्दै थिए। हामीलाई भने पिसाव फेर्न समेत जान दिएका थिएनन्। हामीहरुलाई बाच्ने आसा थिएन्। त्यत्तिकैमा नवराज विष्टले ओलीदाईलाई एकान्तमा लिएर गए। र मलाई बीरबहादुर नामजालीले। हाम्रो होस्हवास उड्यौ। तर कुरो अघिकै रहेछ आज पत्रकारले उनीहरुसँगै वस्नुपर्ने। मैले वस्न सक्ने अवस्था छैन् बरु हामीसँगै विपिनगर जाऔं भोली सँगै खरहरमा आउँला भने। विष्टले तपाइहरुलाई जे चाहियो, त्यही व्यवस्था हुन्छ भनेर फकाउन थाले हामीले उनको कुरामा असहमत जनाई जसरी पनि फर्कने अडान लिइरह्रयौं। मसंग रहेका उनीहरुको नाईकेमध्येका एक नामजाली आदिवासी जनजाती थिए। म पनि आदिवासी बासी जनजाती। करीब दुईघण्टासम्म बहस चल्यौ। मैले खुब सम्झाए। आदिवासीको परिभाषा बताए। आदिवासीजनजातिको अवस्थाबारे बताए। उसलाई मक्खाउनु थियो। त्यहाबाट फुट्कनु थियो। तीनीहरु मध्ये केहीले श्रवणले बोकेको क्यामरा खोस्ने प्रयास समेत गरे। पछाडिबाट एकोहोरो गालीगलौज जारी नै छ। हामीलाई फकाउन नसकेपछि उनीहरुले हामीलाई समाचार नलेख्ने, विपिनगरमा घटनाबारे कसैलाई नभन्ने र भोलिपल्ट (२ गते) ११ बजेभित्र पुनः खरहरमा आएर उनीहरुलाई भेट्ने कसम खान लगाए र समाचार लेखे तथा नआए धनगढी, काठमाण्डौं जहाँ पनि ज्यान मार्ने धम्की दिए। हामी सबैले सोही बमोजिम गरे र सहमती जनाए। जसरी पनि फुत्कीनु छ त्यहाँबाट।

केटाहरु अहिलेलाई छोडि देऊ बाँकी कुरा भोली गरौंला भनेर नाइकेले आदेश दिए र उनीहरुले हाम्रो घेराबन्दी छोडे। घडी हेर्दा यतिबेला साढे नौ बजेको थियो। हामी डर मानीमानी बगरैबगर विपिनगरतिर लाग्यौं। त्यसबेलासम्म सबैको मोवाईलको चार्ज सकिसकेको थियो। केवल ओलीदाईको स्काई फोन बाहेक। कसैको नम्बर थाहा थिएन। बिचमा फोनको नेटवर्कले पनि काम गर्‍यो र त्यहीबाट डोटी पत्रकार महासंघका सचिव मोहन शाहीलाई घटनाबारे ओलीदाईले जानकारी दिनुभयों।

शाहीले तत्कालै प्रहरीलाई फोन गरे छन् हाम्रो घटनाबारे तर उताबाट विपिनगर इलाका प्रहरी कार्यालयमा जनशक्ति कम छ सरासर विपिनगर आउनु हामी यतै सुरक्षा दिउँला भनेका छ प्रहरीले शाहीले हामीलाई फोन गरेर भने। फेरी हामी तनावमा पर्‍यौं, फोनले काम गर्दैन् अन्य ठाउँमा जानकारी गराउँ भने। एकान्त खोलाको बगरैबगर नजिक मानववस्ती पनि छैन्। बाटोमा अझ केही हुने हो की अत्तालियौं। चारैतर्फ सनसनाहत छ। जताहेरौ कालो। बट्टीको नाममा एउटा सानो लाईटर बाहेक केही पनि नाई हामीसंगै। बगरमा एकनासको बाटो थिएन्, घरी वारी त घरी पारी खोला तर्नु पर्दथ्यो। हामीले डरले जुत्ता, पाइन्ट नखोलीकनै खोला तर्यौं। पूरै कपडा भिजेर तरर पानी बगिरहेको थियो, तर चिसोको भने महसुस भएन् डरले। ठूलीगाड कतिपल्ट तर्‍यौ कति पल्ट यादै छैन।

करिब बाह्र बज्न लागेको थियो। यसबेला सम्म हामी बिपीनगर बजारको नजिक नजिक थियौ। चारजनाको समुहमा ठूलो टर्च बालेर हामी भएतिर आए। हाम्रो होसहवास् उड्यौं। टोली हामी नजिक पुग्यौं राम्रोसँग हेर्दा प्रहरी रहेछन् अनि अब बाचियो भनेर तरर आखाबाट हर्षका आसु झरे। केहीबेरमा हाम्रो गन्तब्य विपिनगर पुग्यौं बजार सुनसान थियो। एकजना होटलवालालाई ब्युझाएर खाना पकाउन लगायौं र घटनाबारे आपसमा ख्यालठट्टा गरेर १ बजे सुत्यौं। त्यसबेलासम्म म बिरामी नै भैसकेको थिए। पेट दुखेर सकि नसक्ने भएको थिए। अलि कती भात खाएर म सुति हाली।

२ गते (पछिल्लो दिन) बजारभरि घटना सनसनी पूर्ण रुपमा फैलियो सवै हामीलाई भेटेर (प्रहरी सहित) भन्दै थिए तपाइहरु ठूलो साहसी हुनु हुँदो रहेछ त्यस क्षेत्रमा गएर सकुसल आउनुभयो। समाचार सङकलन पनि गर्नुभयो। त्यहाँको घटना बुझ्दा कटान भएको क्षेत्रमा त कोही जान आँट गर्दा रहेनछन्। अक्कलझुक्कल कोही गएपनि तस्करहरुले खसीबोका, रक्सी टन्न खुवाएर खल्तीमा केही रकम हालेर फर्काउने चलन रहेछ। यसमा केही पत्रकार, राजनितिक दलहरुको समेत त्यस क्षेत्रमा गएर यो सुबिधा भोगेको गाउँलेहरुले बताए। वनबाट दिएको रकम उनीहरुले आयब्ययमा समेत देखाएका छन्। यो कुरा हामीले बिस्तारै बाहिर ल्याउने छौ। आजकाल हामीलाई नियन्त्रणमा लिने भन्दै छन् रे खाना खाएर जानुस् भनेर अनुरोध मात्र गरेको हो। तर मलाई भने बाँच्न सफल भएकोमा अर्कै संसारमा आएजस्तो महसुस भइरहेको छ आजकाल। घट्ना भएको केही दिन भैसकेको छ तर हालसम्म दिमागले राम्ररी काम गर्न सकेको छैन। उनीहरुको ब्यबहार अझ क्रुप बन्दै गएको छ। हामीसंगै गएका स्थानीय प्रेमलाई घरमै सुतिरहेको बेला तस्करहरुले केही मानिसलाई उस्काएर कुटपिट गर्न लगाए। जुन दिन प्रेम हामीसंगै तस्करको फन्दामा परेका थिए प्रहरीले उद्धार गरे त्यो दिन उनालाई झूठो आरोप लगाउदै एक युवालाई अपहर गरेको आरोप लगाउदै त्यति ठूलो टर्चर दिए।

अन्यलाई समेत मुद्धा फिर्ता लिन दवाव दिदै आईरहेका छन् तर हामी सबै मिलेर यस्ता कर्तुत बिरुद्ध लाग्नु आवश्यक छ। आफै पनि बिगत १० बर्षदेखी भ्रष्टाचार, अन्याय, अत्याचार बिरुद्ध लागेको ब्यक्ति हु। यस्ता कुरीती बिरुद्ध पर्दाफास गर्न कहिले पछि पर्ने छैन। यहाँ पुगेपछि कतिले पैसा खान गएको आरोप लगाए। पत्रकारलाई पर्दा परेको पिडाको खिल्ली उडाउन तर्फ लागे। एक पत्रकारलाई दुख पर्दा अर्को पत्रकारले सहानुभूति अनि साथ दिनुपर्छ तर यहाँ यसको बर्खिलाप गर्दै उसलाई उडाउन खोज्ने पत्रकारहरु समेत देखा परे। धम्क्याएर पैसा खानेहरुले समेत हामीलाई सोही दर्जामा राख्ने पर्यत्न गरे। पैसा खाने नै भए अहिले मेरो हातमा ठूलै रकम हुन्थ्यौ होला। पत्रकारीता गर्न थालेको नौ बर्ष हुन लागिरहेको छ। एनजिओ आईएनजिओमा काम नगरेको पनि होईन त्यहा मैले मेहनत गरे धेरै पैसा पनि कमाए। त्यो क्षेत्र छोडेर यहा आए। अनुभूव राम्रै छ पैसा कमाउन मन लागे जहिले पनि सो क्षेत्रमा प्रबेश गर्न सक्छु। अझ बढी पैसा चाहे बाउँ र भाईले सम्हालेको ब्यापार ब्यबसायमा हात बत्याएर राम्रै आम्दानी गर्न सक्छु। समाचार लेख्ने भन्दै धम्क्याउनेको बिरुद्ध अबका कलम चल्नेछ। तिनीहरुको बिरुद्ध अबको पत्रकारीता हुने छ अनी उनीहरुको पर्दाफास गरीने छ।